لغت نامه ترکی آذربایجانی به فارسی – حرف ل م ن و ی ه

لاچين: شاهين

لاغ: مسخره،

لپلنمك: مواج شدن

لپه: موج

لچك: روسري و هر پوشش ديگر كه زنان با آن موي خودشان را مي‌پوشانند

له‌لك: موي پرندگان

مئشه: اورمان، جنگل

ماراق: علاقه، ذوق

ماراقلانماق: هوسله‌نمك، شؤوقه گلمك

مازالاق: فرفره زميني

ماشات: پيله، انگل، مزاحم

مان: عيب، ننگ، عار، زشت

ماهني: ترانه، نغمه

مايماق: احمق، مايماييف پاپاق

منيمسه‌مك: جذب كردن، تصاحب كردن

موتلو: خوشبخت

مور: بنفش

مورگو: چرت

مويدا: زن غير عفيف

ميلچه‌ك: مگس

ناجاق: تبر

نارين: ريز، براده، خرده

ناغيل: قصه، داستان

نوراق:

نيسگيل: اندوه و غصه

نين: تويوق يوواسي

هؤندور: بلند

هاچا: آيريم

هاشاري: هشري، افراط گرا

هاوا دورومو: وضعيت آب و هوا

هرلنگه‌ج: دوار، چرخ فلك

هنده‌وه‌ر: اطراف، حومه

هوركه‌ك: رمنده، چموش

هوْروك: بافته مو، گيسو

هوْرومجك: عنكبوت

هوْوله‌سك: شتابزده، با دستپاچگي

هويوق: مات، حيرت

وئرگي: ماليات

وئره‌جك: بدهي

وئريليش: ميتينگ، سخنراني، برنامه راديويي

وارسيل: دارا، غني

وارلي: ثروتمند

وارماق: رسيدن

ووراغان: ضارب، گاو مهاجم

وورغو: شدت

وورغون: دلداه، عاشق

ووروش: نزاع، نبرد

ووروشما: جنگ و ستيز

وولقان: وولكان، آتشفشان، يانار داغ

يئتگين: بالغ، رسيده

يئته‌ر سيز: ناكافي

يئته‌ر: كافي

يئته‌رلي: رسا

يئته‌نك: استعداد، قابليت

يئدديجه: هفته

يئرلي: بومي

يئريش: طرز راه رفتن

يئزنه: داماد

يئل‌قووان: قاصدك

يئلكن: بادبان

يئم: خوراك دام و طيور

يئميش: ميوه

يؤن: سمت، جهت

يؤندم: جهت، شايستگي، اهميت

يؤنده‌ش: هم جهت، هم گرا

يؤنه‌تمن: كارگردان

يؤنه‌ليش: جهت‌گيري، گرايش

يئني ليك: نوگرايي

يئني: نو، جديد

يئييمجيل: شكمو، پرخور

يئيين: تند، سريع

يئيينتي: مواد غذايي

يابانجي: اؤزگه، ياد

ياپالاق: شب پره

ياپماق: طبع، چاپ و بنا كردن، ساختن، گستردن

ياپيشيق: متصل

ياتاغان: خوابنده

ياتاق: تختخواب، اتاق خواب

ياتالاق: بيماري مزمن، زمينگير

ياتاي: افقي

ياتيم: قلق كار

ياخين: نزديك

ياديرغاماق: از خاطر بردن، فراموش كردن( نه كامل)

ياراتماق: آفريدن

ياراديجي: خلاق، مبتكر

يارار: لايق

يارارلانماق: بهره‌مند شدن، استفاده كردن، سود بردن، فايده بردن، كمك گرفتن

ياراسا: خفاش

ياراشيق: لياقت، برازندگي

ياراق: اسلحه، شكافنده

يارالي: مجروح

يارانماق: آفريده شدن

يارديم: كؤمك، كمك

يارغان: پرتگاه كنار دره‌ها و رودها كه بخاطر آب بردگي و ريزش در آب حاصل شده است

يارغي: قضاوت

يارغيچي: قاضي

ياريش: مسابقه

ياريشماق: مسابقه دادن

ياريق: شكاف

ياريم آدا: شبه جزيره

يارين: صاباح، فردا

يارين: فردا

يازار: نويسنده

يازليق: بهاره

يازماجا: نوشتارقانماز: نفهم، كودن، احمق

يازي: نوشته

يازيق: بيچاره

ياسا: قانون

ياساق: قدغن

ياسالاييجي: توجيه‌گر

ياسالي: قانونمند

ياشار: زنده، جاويد

ياشاييش: زندگي

ياشلي: سالخورده

ياشيت: هم سن، همتا

ياغمور: بارش

ياغيش: باران

ياغين: بارش

ياغينتي: بارش، باران

ياغين‌ليق: بارندگي

يالانچي: دروغگو

يالتاق: ياغي

يالچين: صخره

يالخي: ناب

يالخي: يالقيز،يالنيز، فقط

يالمان: تيغه سلاح سرد

يالنيق: آدم

يالين: برهنه، لخت

ياماج: دامنه كوه

ياماق: وصله

ياناجاق: سوخت

يانار: سوزان

ياناشي: توام، باهم، بغل هم

ياناق: گونه صورت

يانال: جنبي فرعي

يانچي: ملازم ركاب، نديم

يانديريجي: سوزناك

يانساق: مقلد

يانشاق: ياوه‌گو، پرچانه، وراج

يانغين: عطشان، سوزان

يانقي: عطشان،‌تشنه، بيماري استسقا

يانليش: غلط، اشتباه

يانماز: نسوز

يانيق: سوخته

يايقين: شايع

يايليم: پراكنده، فراوان

ياييلماق: پخش شدن

يايين ائوي: انتشارات

يايين: پخش، نشر

يايينجي: ناشر

يايينديرماق: منحرف و گمراه كردن

يايينماق: پخش شدن، پراكنده شدن

يوْخسول: فقير، ندار

يوْخلاماق: كنترل كردن

يوْخلوق: نيستي

يوخوش: سربالايي

يورتجو: جانشين

يورتداش: هم وطن

يورد: وطن، سرزمين

يوْرغون: خسته

يوروتگه: محرّك

يوروجو / سالديريجي: مهاجم

يوروش: يورش، هجوم

يوروم: تفسير

يورومك:

يوزدورماق:

يوزماق:

يوْسماجا: كوچولو، نورس

يوْسون: جلبك

يوغرولماق: سرشته كردن

يوْغوز: درشت و ناقابل

يوْغون: كلفت

يوك: بار

يوكسك: عالي، بلند مرتبه

يوكلمه: تحميل

يوگورمك: هجوم‌بردن.

يوْل باسان: غلتك راه سازي

يوْلاق: راه مالرو، كوره راه

يوْلچو: رهگذر، مسافر

يوماق: كلاف گرد

يومور: فكاهي، طنز

يوموروق: مشت

يوموق: به هم آمده، بسته

يوْناق: رنده

يونگول: سبك، خفيف

يوْنوق: تراشيده، تراشه

يويوجو ماده‌لر: مواد شوينده

يويوجو: مرده‌شو

ييخينتي: ويرانه

ييرتيجي: درنده وحشي

ييرتيق: سوراخ

ييغجام: جمع و جور

ييغين: گردهمايي

ييغيناق: گردهم آيي، تجمع، محفل

ييغينتي: چيزهاي بي‌ارزش كه جمع و سر هم شده باشد

ييغينجاق: جلسه، اجتماع

ييلقين: ترسيده

لغت نامه ترکی آذربایجانی به فارسی – حرف ک گ

 

كؤپوك: حباب

كؤتو: پيس

كؤتور: سطح ناصاف

كؤتوك: ريشه درخت، ريشه، كنده

كؤچري: مهاجر، كوجنده

كئچيت: گذرگاه، معبر

كؤرپه: نوزاد

كؤز: زغال افروخته

كؤشك: قصر

كؤك: بن، ريشه

كؤكداش: همريشه

كؤكس: آغوش، باغير

كؤلگه: سايه

كؤندم: فرصت، امكان قلق

كؤنه‌ز: لجباز

كؤنول: خاطر، دل

كؤهله‌ن: اسب پروار

كؤوره‌ك: ترد، لطيف

كؤينه‌ك: پيراهن

كؤيول: غار

كئييك: آهو

كالاوا: خرابه

كرتيك بورون: بيني كوتاه

كرتيك: بريده، ناقص

كروان قيران: ستاره سحري

كسر: برش، سلاح سرد

كسرلي: داراي برش، متنفذ

كسسه‌ك: كلوخ

كسگين: برا، قاطع، تيز

كسگينليك: قاطعيت

كسه يول: راه ميان‌بر

كسيك: بريده شده، ختنه شده

كسيملي: قاطع

كل: كچل

كل: نر، اؤكوز

كوتان: يئر سوره‌ن، جوت سوره‌ن، يئر سؤكن

كوتباش: كم عقل

كوتله: مردم، توده، ملت، اولوس، خلق

كوتوال: نگهبان قلعه

كوره‌ك: پارو

كوره‌ك: پشت، ظهر

كوْسا: كوسه

كوسه‌گن: دل نازك، زودرنج، قهرو

كوسو: قهر، رنجش

كولتور: فرهنگ، مدنيت، اويغارليق

كوْما: ائو، آلاچيق

كوْمور: زغال

كيپريك: مژگان

كيچيلتمه: تحقير، تصغير

كير: چرك

كيمليك: هويت

گؤبك: ناف

گؤبه‌لك: قارچ

گؤتورگه: ساختار، پايه

گئچمه‌ن: رهگذر، عابر

گئچه‌ري، گئچه‌رگي: گذرا، بي ثبات

گئچيجي حكومت: حكومت موقت

گئچينه‌جك: امرار معاش، گذران زندگي

گئده‌رگي: ناپايا، رفتني

گئديش: روند

گؤرتوگه: ساختار، فرم، زيربنا، طرح

گؤركم: ظاهر، نما

گؤركملي: خوش منظر

گؤرمه‌ميش: نديد بديد

گؤرمه‌ميش: نديد بديد

گؤره‌جك: سرنوشت

گؤرو: وظيفه

گؤروش: بينش، نقطه نظر

گؤروش: ديدار

گؤرونتو: پديده، فنومن

گئري: عقب

گؤزده‌ن دوشموش: مغضوب، دل‌آزار

گؤزله‌مك: مواظب بودن، هادير اولماق، ايره‌ليگ اولماق

گؤزله‌يين: مواظ باشيد

گؤزلوك: عينك

گؤزه‌للمه: توصيف، مدح

گؤستريش: نمايش

گئن: ائنلي، گشاد

گئنئل: عمومي

گؤنده‌رن: فرستنده

گئنيش: وسيع،پهناور

گؤوده: بدن

گؤيه‌رتي: سبزي

گؤيه‌رچين: كبوتر

گؤيوش: سبزه، آدم چشم زاغي

گئييم: پوشاك، لباس

گديك: گردنه

گرچك: حقيقت

گرده‌ك: حجله

گرگين: بحران

گره‌ك: بايد، لازم، نياز، واجب، بايسته

گره‌كلي: لازم

گزه‌گن: سياح، سياره، توريست

گزينتي: سياحت

گله‌جك: آينده

گله‌جه‌يي: سال آينده

گله‌نك: دب، رسم، تكنولوژي

گلير: درآمد

گليشمه: شكل گيري، تبلور، روند

گلين: عروس

گمي: كشتي

گميرگه‌ن: جونده

گه‌ميرچك: غضروف

گه‌ييش: مشورت

گه‌ييشمه‌ك: مشورت كردن

گه‌ييشمه‌ن: مشاور، رايزن

گوپون: پتك سنگين

گوجوره‌مه: تجاوز به عنف

گوداز: لو

گودازا وئرمك: به باد دادن

گودكچو: نگهبان، ديده‌بان

گورنج: افتخار، اعتماد

گوزگو: آينه

گوزلوك: پاييزه

گوكسل: آسماني

گولمه‌جه: لطيفه، جوك

گوله‌ش: كشتي

گوله‌شمه‌ك: كشتي گرفتن، زور آزمايي كردن

گوله‌گن: خنده‌رو

گولونج: مضحك، آدم مسخره

گون آشيري: يك روز در ميان

گون آيدين: روز بخير

گونئي: جنوب

گوندم: برنامه كار روزانه

گونه باخان: آفتاب گردان

گووشه‌ين: نشخوار كننده

گووه‌نجه: كفالت، تضمين‌ مالي

گووه‌نمك: افتخار كردن، باليدن

گيدي: پست، رذل، بي‌اعتبار

گيرده، ديغيلماز، توپپاخ: مدور، گرد

گيريش: ورود

گيرينج: به تنگ آوردن، ذله كردن، بيزار كردن

لغت نامه ترکی آذربایجانی به فارسی – حرف ش ق

شئه: شبنم، نم، رطوبت

شاپالاق: سيلي، چك

شاخلوو: تابنده، سوزان

شانلي: ذي شان، عظيم، محترم

شلاله: آبشار

شله: بار، كوله

شنه: چهار شاخ

شو: اين

شوملاماق: خارلاماق

شونقار: مرغ شكاري، عقاب

شووه‌ره‌ك: باريك اندام

شيشمان: چاق، تنومند

شيغيجي طياره: هواپيماي شكاري

شيغيجي: شكاري

شيللاق: سونجوق، جفتك

ضيا: ايشيق

فيرتينا: توفان، گردباد

قئيجاج: مورب، كج

قابارماق: شيشمك، غرورلانماق، باد كردن، مغرور شدن

قاباريق: ور آمده، قلمبه، برجسته

قاباقجيل: پيشرو مترقي

قابان: گراز

قاپاز: سركوفت

قاپاق: درپوش

قاپالي: بسته

قاتي: شديد، دوآتشه

قاچار: دونده، حيوان دونده

قاچارغي: فراري، غير قابل اعتماد

قاچاغان: فراري

قاچاي: دونده

قاچينيلماز: اجتناب ناپذير

قاخينج: باشا چالماق، شماتت، سرزنش، منت

قادا: درد و بلا

قاداق: بند، قفل

قادين: خانيم، خانم

قارالتي: سياهي، شبح، سايه

قارپيز: هندوانه

قارت: سخت، زمخت، زبر، سفت

قارتال: عقاب

قارسيلن: برف پاك كن ماشين

قارشو: قارشي، مقابل

قارشي‌ليق:

قارشيليق: جواب

قارغي: نفرين

قارماق: چنگال، قلاب

قاريش: وجب

قاريشيق: در هم، مخلوط

قارين: شكم

قازالاق: چكاوك

قازان: ديگ

قازانج: سود، درآمد

قازما: كلنگ

قازينتي: حفريات

قاسيرغا: توفان

قاسيق: شرمگاه

قاش: ابرو

قافلان: پلنگ

قالاباليق: شلوغ، پر هياهو

قالارغي: جاويد، پايدار، ماندگار

قالاق: پشته

قالخان: سپر

قالديراج: اهرم، جرثقيل

قالديرماق: قووزاماق، ديكلتمك، بلند كردن، بالا آوردن

قاليجي: وامانده، پس‌رو

قالين: ضخيم

قامچي: شللاق

قانات: بال

قانچيل: خونمردگي

قاندال: زنجير

قانديريجي: جواب قانع‌كننده

قانشار: روبرو، مقابل

قانقال: كنگر

قانيق: سيراب، …

قاهمار: آرخا، پشت

قاوون: خربزه

قايدا: قاعده

قايريلي: مصنوعي، ساختگي، جعلي

قايغي: فكر، اندوه، غم، تعصب

قايناق: منبع

قايناقچي: جوشكار

قره‌قئييد: شومي، بد يمني

قزئت: روزنامه

قنيم: دوشمن

قوْپوز: ساز، ساز آشيقها

قوْپوق: كنده شده

قوتسال: مقدس

قوتلو: مبارك

قوْتور: گر

قوْجامان: بزرگ، سترگ، كهنسال

قوْخو: بو، رايحه

قوْخوموش: گنديده

قودورغان: سرمست، هار شده

قودوز: هار

قوْر: اخگر، گر

قوْراجاناق: شراره

قورال: قاعده، قانون

قوران: معمار

قورتولوش: آزادي، رهايي

قورتوم: ايچيم، جرعه

قوْرخاق: ترسو

قوْرخماز: نترس، شجاع

قوْرخو: خوف

قوْرخونج: وحشتناك

قورشاييجي: معاون جرم، تحريك كننده، وسوسه كننده

قوْرقچو: محافظ مرتع

قورقو: توطئه

قورقوشوم، قوروشوم: سرب

قوروجو: بنيانگذار

قوْروجو: پاسدار، محافظ

قورولتاي: نشست، سمينار، كنگره

قورولو: مؤسسه،‌ بنياد

قورولوش: تركيب، تشكيلات، بنياد، نهاد، فرمول در شيمي

قوروليق: خشكي

قوْروم: دوده

قوروم: سازمان

قوْروماق: حفاظت كردن

قوروماق: خشك شدن

قوزئي: شمال

قوزغون: كركس

قوسونتو: موادي كه در استفراغ كردن از معده بيرون ريخته مي‌شود

قوْشانماق: محاصره شدن

قوش‌قوْوان: مترسك

قوْشون: لشكر

قوْل: امضا

قول: بنده

قولاچ: مقدار فاصله دست تا آرنج

قوْلتوق: بغل، زير بغل

قوْلچاق: عروسك

قولدور باسان: دزد افكن

قولون: كره اسب

قوموج: دنبالچه، آخرين مهره ستون فقرات

قوْناق: مهمان

قوْنشولوق: همسايگي، مجاورت

قوْنو: موضوع

قوْنوشوق: بحث، مصاحبه

قوْهوملوق: خويشي، فاميلي

قوْواق: تبريزي، سپيدار

قوْوالاق: مطرود، رانده شده

قوْوشوق، قوْوشاق: محل تلاقي، تقاطع

قوْووشماق: پيوستن

قوياق: وادي

قويتو: جاي خلوت

قويروق: دم، دنبه

قيدالانماق:

قيراق: لبه، كناره

قيرپيم: آن

قيرقين: قتل عام، كشتار، ايپدمي

قيرمانج: تازيانه

قيروْو: شبنم برفي

قيريجي اوچاق: هواپيماي بمب افكن

قيريجي سلاح: اسلحه كشتار جمعي

قيريجي: كشنده، نابودگر

قيريق: بريده، پاره شده

قيزارتما: سرخ كردني

قيزارتي: سرخي،

قيزبوغان: مارمولك

قيزغين: شائق، دوآتشه، افراطي، نترس

قيزغين: يانار

قيسسا: كوتاه

قيسقانج: فشارنده، مايه عذاب، پرس، منگنه، گيره

قيسناماق: به‌تنگ آوردن، واداركردن

قيسير: سترون، نازا، اجاق كور

قيشقيريق: دادوبيداد، قشقرق

قيقانج: حسود، خسيس

قيلاووز: رهنما

قيليغ: قلق

قيلينج: شمشير

قيه: صخره، سنگ

قيها:

قيوريم: فرفري، مجعد

 

لغت نامه ترکی آذربایجانی به فارسی – حرف س

سئچگي: انتخابات، Seçgi

سئچگين: ممتاز، Seçgin

سئچيم: انتخاب، Seçim

سؤز: لغت، Söz

سؤزجوگ: لغت، واژه، Sözcük

سئزديرمه‌ك: Sezdirmək

سؤزلوك: لغتنامه، Sözlük

سؤزمن: سخنگو، Sözmən

سؤزه باخان: حرف شنو، Sözə baxan

سؤزو گئچن: ذي نفوذ، محترم، Sözü geçən

سؤنوك: خاموش، Sönük

سئودا: عشق، Sevda

سئوگي: محبت، عشق، Sevgi

سئوگيلي: محبوب، سوگلي، Sevgili

سئومك: دوشت داشتن، عشق ورزيدن، Sevmək

سئويملي: عشق‌ورزيدني، دوست‌داشتني، Sevimli

سئوينج: شادي، مهر ، Sevinc

سؤي: سخن، شعر، Söy

سؤيچو: شاعر، Söyçü

سئيره‌ك: كم پشت، Seyrək

سؤيكنمك: تكيه دادن، Söykənmək

سؤيله‌نتي: شايعه، Söylənti

سؤيله‌نجه: مقال، گفتار، Söyləncə

سؤيمك: فحش و ناسزل گفتن، Söymək

ساپاق: دسته، Sapaq

ساتديق: فروشي، Satdıq

ساتقين: خودفروخته، Satqın

ساتيجي: فروشنده، Satıcı

ساتيريك: انتقادي، Satırık

ساچاق: شعاع، دسته‌اي از نور، Saçaq

ساخسي: سفال، Saxsı

ساخلاج: ترمز، Saxlac

ساخلاييجي: بازدارنده، مانع، Saxlayici

ساخلوْو: پادگان، Saxlov

ساراي: كاخ، Saray

سارساق: متزلزل، رعشه‌اي، نحيف، Sarsaq

سارسيلماق: به لرزه در آمدن، به ستوه آمدن، افتادن، متزلزل شدن، پراكنده شدن، Sarsılmaq

سارسينتي: تزلزل، بي‌ثباتي، Sarsıntı

سارسينتي: دهشتلي، تيتره‌ييجي، Sarsıntı

سارغي: پانسمان، Sarğı

سارماشيق: نيلوفر وحشي، Sarmaşıq

ساريق: عمامه، دستار، Sarıq

ساغ: سمت راست، Sağ

ساغلام: تندرست، سالم، Sağlam

ساغين: چئكين، اؤزونو ساخلا، مواظب باش، Sağın

ساغين: دوشا، Sağın

ساققال: ريش، Saqqal

سالخيم: خوشۀ انگور، Salxım

سالديري: هجوم، Saldırı

سالديريجي: مهاجم، حمله كننده، Saldırıcı

ساللاق، سالخاق، سالخوو: آويزان، Sallaq, Salxaq, Salxov

سانماق: Sanmaq

ساو: پيام، خبر و وحي، Sav

ساواش: جنگ، Savaş

ساوجي: پيامبر، پيام‌آور، رسول، Savcı

ساي: شماره، Say

ساياج: كنتور، Sayac

سايخاش: خلوت، Sayxaş

سايغي: حرمت، سپاس ، Sayğı

سايغين، سايين: محترم، عالي‌جناب، Sayğın, Sayın

ساييش: حساب، محاسبه، Sayış

ساييلماز: بي‌شمار، Sayılmaz

ساييلي: معدود، انگشت شمار، Sayılı

سرت: سفت، سخت، Sərt

سرگي: نمايشگاه، Sərgi

سرين: خنك، Sərin

سزگي: حدس، Səzgi

سسلي: صدادار، باصدا، Səsli

سسلي: مصوت، Səsli

سكمه‌ك: خراميدن، Səkmək

سكيل: اسب پا سفيد، Səkil

سميز: چاق، فربه، Səmiz

سنه‌ك: كوزه، Sənək

سهم: ترس، Səhm

سه‌وسك: ياوه‌گو، ژاژخاي، احمق، Səvsək

سه‌يرينتي: ارتعاش، Səyrinti

سوباي: مجرد، Subay

سوت امه‌ر: شير خواره، Süt əmər

سوتول: شيري، نورس، گندم شيري نيم پز، Sütül

سوچ: گناه، جرم، Süç

سوچول: هيدروفيل، Suçul

سوْرغو: سؤال، Sorğu

سورغوچو: مفتش، بازپرس، Sorğuçu

سورگون: Sürgün تبعيدي

سوْرماق: سوْروشماق، Sormaq

سورمه‌ك: داوام وئرمك، ادامه دادن، راندن، Sürmək

سورمورگه: مستعمره، Sümürgə

سوره‌ج: پروسه، Sürəc

سورو: رمه، Suru

سوْروجو: پرسش گر، كارآگاه، Sorucu

سوروجو: راننده، شوفر، Sürücü

سورونتو: خزيدن، دوام داشتن، Sürüntü

سورونگه‌ن: خزنده، Sürüngən

سوزگج: صافي، فيلتر، Süzgəc

سوزگون: طناز، داراي چشمان خمار، لاغر، Süzgün

سوسدوروجو: صداخفه‌كن، Susdurucu

سوسله‌نمك: ساكت شدن، خفه شدن، Suslənmək

سوسماق: ساكت شدن، Susmaq

سوسوز: تشنه، عطشان، Susuz

سوسوق: ساكت، صامت، Susuq

سوقيزديران: آبگرمكن، Suqızdıran

سوْل: چپ، Sol

سوْلار: فصل پاييز، Solar

سوْلغون: پژمرده، بي‌طراوت، Solğun

سوْلماز: هميشه شاداب، Solmaz

سولو: آبدار، Sulu

سولوق: آبگير، باتلاق، Suluq

سوم: ساكت، مات، Sum

سومورغا‌چي: استعمارگر، Somurğaçı

سوْن: آخر، پايان، Son

سوْنرا: سپس، بعد، Sonra

سوْنسوز: ابتر، اجاق كور، Sonsuz

سونگو: نيزه، Süngü

سوْنوج: نتيجه، Sonuc

سوْي آد: نام خانوادگي، Soy ad

سوْي: نژاد، Soy

سوْيچولوق: نژاد پرستي، Soyçuluq

سوْيداش: هم‌نژاد، Soydaş

سوْيغون: غارت، Soyğun

سوْيغونچو: راهزن، غارتگر، Soyğunçu

سوْيوق: سرد، Soyuq

سيجاق: گرم، Sıcaq

سيچراماق: پريدن از روي مانع به طور ناگهاني، Siçramaq

سيخمه: حجم يك مشت، Sixmə

سيخينتي: دلتنگي، فشار، فشار سياسي، Sixinti

سيرتيغ: پررو، Sirtiğ

سيرتيق: پررو،سيتال، Sıtal

سيرداش: همراز، Sırdaş

سيرغا: گوشواره، Sırğa

سيرناق: سم، Səhm

سيريمسه‌مك: آب‌كشيدن و پلاسيدن ميوه‌جات

سيزيلتي: ناله

سيزيلتي: ناله، حزن

سيغال:

سيغيرچين: پرستو

سيغيناجاق: پناه‌گاه

سيغينماق: پناه بردن

سيگيرمه: پلك

سيلاماق: پاسخ گفتن، جواب دادن

سيلديريم: ي

سيلگي: پاك‌كن

سيله‌جك: دستماق

سيناق: امتحان، آزمايش

سينماز: نشكن

سينير: مرز، حد

سينيق: شكسته

سينيقچي: شكسته بند

لغت نامه ترکی آذربایجانی به فارسی – حرف د ز

دؤردم: چهار نعل، Dördəm

دؤزوم: صبر ، شكيب، Dözüm

دؤشه‌نه‌كلي: مفروش، Döşənəklı

دؤنرگه‌: چرخ، فلك، دوران، روزگار، Dönərgə

دؤنگه: پيچ (راه)، Döngə

دؤنه‌ر: دوره، روزگار، Dönər

دؤنوم: سرپيچ، خم كوچه، Dönüm

دئوريم: انقلاب، Devrim

دؤيه نك: پينه دست، مرتع فقير از علوفه (مرتعي كه بر اثر چراي دامها علوفه‌اي در آن نمانده باش)، Döyənək

دؤيوش: جنگ، زدوخورد، Döyüş

دؤيوشچو: مبارز، Döyüşçü

دؤيوشداش: همرزم، Döyüşdaş

دؤيونتو: ضربان، هيجان، تپش، Döyüntü

دابان: پاشنه، Daban

دادلدالانماق: پناه گرفتن، مخفي شدن، Daldalanmaq

دادلي: شيرين، بامزه، Dadlı

داراق: شانه، Daraq

دارتماق: آسياب كردن، Dartmaq

دارتيش: تشنج، Dartış

داريسقال: دار يئر، تنگنا، Darısqal

داريشليق: تنگا، Darışlıq

داز: كچل، Daz

دازالاق: كچل، طاس، Dazlamaq

داشقين: لبريز، Daşqın

داشليق: سنگلاخ، Daşlıq

داشينار مال: مال منقول، Daşınar mal

داشينماز مال: مال غير منقول، Daşınmaz mal

داغارجيق: انبان، تغار كوچك، Dağarcıq

داغليق: كوهستاني، Dağlıq

داغيدان: ناشر، Dağıdan

داغينيق: پراكنده، به هم ريخته، Dağılıq

دالاق: طحال، Dalaq

دالدا: خفا، Dalda

دالغا: موج، Dalğa

دالغالانماق: موجي شدن، متلاطم شدن، Dalğalanmaq

دالغين: مواج، متلاطم، Dalğın

دالماق: به فكر فرو رفتن، فرو رفتن، Dalmaq

دامار: رگ، Damar

دامارجا: خيردا دامار، مويرگ، Damarca

دامغا: مهر، Damğa

دان: سپيده، صبح، Dan

دانيشمان: سخنران و گوينده راديويي، Danışman

داورانيش: رفتار، حركات و سكنات، Davranış

دايانات: مقاومت، پايداري، Dayanat

داياناراق: با استناد، استنادا به، Dayanaraq

داياناق: پايگاه، Dayanaq

دب: عنعنه، فرهنگ، رسومات، Dəb

درگي: مجله، Dərgi

درنك: انجمن، Dərnək

درين: عميق، Dərin

دگه‌نك: چوب دستي بزرگ براي نزاع، Dəgənək

دگيشيك: عوضي، بدل، Dəgişik

دگيشيلمه‌ز: ثابت، لايتغير، Dəgişilməz

دليسوْو: ديوانه‌وار، همانند ديوانه، Dəlisov

دليقانلي: شجاع، نترس مجنون، ديوانه، Dəliqanlı

دليك: سوراخ، Dəlik

دليليك: ديوانگي، Dəlilik

دمير يول: راه آهن، Dəmir yol

دمير: آهن، Dəmir

دميرچي: آهنگر، Dəmirçi

دن: توخوم، غله، Dən

دنيز: دريا، Dəniz

ده‌رينتي: محصول چيده شده، Dərinti

ده‌ويكمك: با تعجب به اطراف نگاه كردن مثلا در جايي كه آدم غريب باشد، Dəvikmək

ده‌ييرمان: آسياب، Dəyirman

دوتساق: زندان، Dutsaq

دوراغان: ثابت، Durağan

دوراق: ايستگاه، Duraq

دورسون: جاويد، Dursun

دورمج: ساندويج، Dürməc

دورو: زلال، رقيق، Duru

دوروش: هيكل، ريخت، مقاومت، Duruş

دوروم: پايداري، شرايط، وضعيت، غلظت در مايعات، Durum

دوز بيلمه‌يه‌ن: نمك نشناس، Duz bilmiyən

دوزگون: صديق، Düzgün

دوزلاق: نمكزار، Duzlaq

دوشگون: ضعيف، رنجور، بيمار، Düşgün

دوشمه: سقوط، Düşmə

دوشوك: بي‌حال، نارس، بجه سقط شده، Düşük

دوشونجه‌: انديشه، فكر، ايده، Düşüncə

دوشونمه: فهم، شعور، Düşünmə

دوْغا: طبيعت، Doğa

دوْغال: طبيعي، Doğal

دوْغاناق: چنبر، Doğanaq

دوْغراما: تيليت آبدوغ، Doğrama

دوْغرو: راست، Doğru

دوْغرولماق: داوطلب شدن، بلند شدن، پيشقدم شدن، Doğrulmaq

دوْغو: مشرق، Doğu

دوْغوم: تولد، Doğum

دوْلار: فصل تابستان، Dolar

دوْلاشماق: پيچيدن، Dolaşmaq

دوْلاق: پاتابه، Dolaq

دوْلايي: راه پر پيچ و خم، Dolayı

دومان: مه غليظ، Duman

دوْناتماق: Donatmaq

دوْنار: فصل زمستان، Donar

دوْندورما: بستني، Dondurma

دوْندوروجو: فريزر، Dondurucu

دونه‌ن: ديروز، Dünən

دوْنوق: منجمد، يخ بسته، Donuq

دوواق: درپوش، ساتر، Duvaq

دويغو: حس، Duyğu

دوْيماز: سيري ناپذير، Doymaz

دويماق: حس كردن، Duymaq

دويولماق: حس‌ شدن، Duyulmaq

دويون: عقد، گره، Düyün

ديدرگين: آواره و سرگردان، جدا افتاده، Didərgin

ديرچه‌ليش: ترقي، رشد، Dirçəliş

ديرليك: زندگي، طرز زندگي، Dirlik

ديرميق: شن‌كش، Dirmiq

ديرناق: {مج} پرانتز، Dırnaq

ديره‌ك: ستون، Dirək

ديره‌نمك: دايانماق، ايستادن، مقاومت كردن، Dirənmək

ديز: زانو، Diz

ديزگين: افسار، Dizgin

ديشاري: بيرون، خارج، Dışar

ديشره: ائشيك، Dişrə

ديك: عمود، Dik

ديكئي: عمودي، Dikey

ديلداش: همزبان، Dıldaş

ديلمانج: مترجم، Dılmanc

ديله‌ك: آرزو، Dilək

ديله‌نچي: سائل، گدا، Dilənçi

ديليم: قاچ، Dilim

دينداش: هم‌دين، Dındaş

دينده‌ن دؤنموش: مرتد، Dindən dönmüş

دينله‌مك: گوش دادن، شنيدن، Dinləmək

دينله‌يه‌ن، دينله‌ييجي: شنونده راديويي، Dinləyən, Dinləyici

دييشمه‌ك: عوض كردن، Dəyişmək

رحمتليك: مرحوم، Rəhmətliı

زارافات: مزاح، شوخي لطيف، Zarafat

زنگين: غني، Zəngin

زوققوْو: مازي، خيلي ترش، Zoqqov

زومار: آذوقه، آذوقه زمستاني، Zumar

زيروه: قله، ستيغ، چكاد، شاواغ، Zirvə

زينه: باريكه آب، Zinə

لغت نامه ترکی آذربایجانی به فارسی – حرف ج چ خ

جالاق: پيوند بوته، جالقاق، Calaq

جايناق: چنگال حيوانات شكاري، Caynaq

جب: شكاف، Cəb

الجك: دستكش، Əlcək

جمدك: لاشه حيوان، Cəmdək

جوجه‌رمك: رستن، جوانه زدن، Cücərmək

جوْشغون: توفنده، غرنده، جوشان، جوشنده، Coşğun

جيدا: نيزه، Cida

جيدير: اسب دواني، مسابقه و ميدان سواركاري، Cidir

جيريق: شكاف، پارچه پاره شده، Ciriq

جيغير: كوره راه، Ciğir

جيلاز: آدم بلند و باريك، Cilaz

جيلخا: ناب، خالص، Cilxa

جينلي: عصبي، ديوانه، جن زده، Cınlı

چؤپه گولن: هرزه خند، Çöpə gülən

چؤره‌كلي: اهل احسان، سخي، Çörəklı

چؤزوم: راه حل، Çözüm

چئشيدلي: مختلف، Çeşidlı

چؤكه‌ك: زمين گود، Çökək

چؤكونتو: ته‌مانده، رسوب، Çöküktü

چؤل: بيابان، Çöl

چؤلمه‌ك: ديزي، Çölmək

چئوره: اطراف، Çevrə

چئوريلي: معكوس، Çevrilı

چئويره‌ن: مترجم، Çevirən

چئييت: پنبه دانه، Çeyit

چاپاجاق: تبر قصابي، Çapacaq

چاپماق: حك‌كردن، Çapmaq

چاپيلميش‌: حك شده، Çapılmış

چاتداق: شكاف، جرز، Çatdaq

چاتي: طناب، Çatı

چاتيشمازليق: كمبود، Çatışmazlıq

چاخير: باده، شراب، Çaxır

چاشديرماق: متحير كردن، Çaşdırmaq

چاشقين: متحير، Çaşqın

چاشماق: متحير شدن، Çaşmaq

چاغ: زمان، Çağ

چاغداش: معاصر، Çağdaş

چاغقاچ: ساعت، Çağqaç

چاغلايان: آب خروشنده، Çağlayan

چاققال: شغال، Çaqqal

چالارلي: جذاب، Çalarlı

چالاغان: شهباز، قوش، Çalağan

چالخانتي: بلوا، آشوب، تشنج، Çalxantı

چاليش: چالش، تلاش، Çalış

چاليشقان: كوشا، فعال، ساعي، Çalışqan

چامور: گل، پالچيق، زيغ، Çamur

چاناق: پيمانه، Çanaq

چانتا: كيف، Çanta

چانقيل: نخاله، توده سنگهاي خردشده، Çanqıl

چايلاق: رودخانه، كناره‌ها و آبگيرهاي بستر رودخانه، Çaylaq

چتين: مشكل، Çətin

چكي: وزن، Çəki

چكيم: جاذبه، كشش، توان، نيروي جاذبه، Çəkim

چكيملي: جادب، جذاب، پر توان، Çəkimlı

چليملي: خوش‌اندام، خوش تيپ، Çəlimlı

چنلي: مه آلود، Çənlı

چه‌كينيش: دوري، احتياط، Çəkiniş

چوپور: آبله‌رو، Çopur

چوخلوق: اكثريت، Çoxluq

چوخور: گودال، Çoxur

چوروك: پوسيده، Çürük

چوْغول: نمام، Çoğul

چيبان: دمل، Çıban

چيپلاق: لخت و برهنه، Çılpaq

چيخار: لياقت، استعداد، Çıxar

چيخيش: خروج، Çıxış

چيرپيش: مشاجره، زدوخورد، Çirpiş

چيرپينتي: ضربان قلب، تپش، هيجان، Çirpintı

چيركين: زشت، Çirkin

چيسگين: مئه آلود، Çisgin

چيغيرتي: فرياد، داد، Çığırtı

چيلپاق: لخت، عريان، Çılpaq

چيلغين: ديوانه، Çılğın؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟

چيلقين: آيدين؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟

چيمچه‌شمه‌ك: مشمئز شدن، Çimçəşmək

چيوي: ميخ، Çıvı

چيي: خام، نپخته، Çiy

چييه‌لك: توت فرنگي، Çiyələk

خوْسانلانماق: پيچ پيچ كردن، Xosanlanmaq

خوْن: خونچا، Xon, Xonça

خوْناخا: ميزبان، Xonaxa

خير: بوستان، Xır

خيرتده‌ك: گلو، ناي، Xirtdək

خيرمن دؤين: ماشين خرمنكوب، Xirmən döyən

لغت نامه ترکی آذربایجانی به فارسی – حرف ت

تؤره‌ن: مراسيم، Törən

تؤشگومه‌ك: نفس نفس زدن، Töşgümək

تؤكونتو: چيزي كه ريخته شده باشد، مثل ريز مانده ها از قيچي كردن لباس، Töküntü

تاپچاق: آدرس، Tapçaq

تاپماجا: معما، Tapmaca

تاپينتي: مكشوفه، كشفيات، Tapıntı

تاپينتي‌لار: كشفيات، Tapıntılar

تاخماق: سانجماق: فرو كردن، Taxmaq

تارلا: مزرعه، Tarla

تاققير: لخت و سخت، Taqqır

تالان: غارت، Talan

تانري: الله، Tanrı

تانسيق: شاهد، Tansıq

تانيت: Tanıt

تانيش: آشنا، Tanış

تانيق: شاهد، شاهد مثال، Tanıq

تاي: لنگه، Tay

تپه‌جك‌: درپوش شيشه و كوزه، Təpəcək

ترپه‌نيش: حركات و سكنات، Tərpənış

ترپه‌نيش: حركت، خيزش، Tərpənış

ترلان: عقاب، شاهين، Tərlan

ترله‌مك: عرق كردن، Tərləmək

تزمك: رميدن، در رفتن، Təzmək

تزه‌ك: تپاله، Təzək

تله‌سمك: عجله كردن، Tələsmək

تله‌سيك: شتابزده، Tələsık

تمل: بنياد، Təməl

تمه‌لچي: بنيادگرا، Təməlçı

توْپال: لنگ، Topal

توْپپوز: چماق، گرد و مدور، گرز، Toppuz

توْپلانتي: گرد همايي، تجمع، كنگره، Toplantı

توْپلاييجي، توْپلايان: مؤلف، Toplayıcı, Toplayan

توْپلوم: اجتماع، جامعه، Toplum

توْپلومسال: اجتماعي، Toplumsal

توْپوق: مچ پا، Topuq

توتغاج: گيرنده راديويي، Tutğaç

توتغاچ: گيره، دستيك، توتقال، Tutğaç

توتقون: اسير، رنگ مات، گرفتار، دلگير، Tutğun

توتك: ني لبك، Tütək

توتماجا: جنون ادواري، صرع، Tutmaca

توتوشدورما: مقايسه، Tutuşdurma

توتوق: گرفته، گرفتار، بازداشتي، Tutuq

توتوم: گنجايش، حجم، ظرفيت، Tutum

توتون: دود، Tütün

توْخ: سير، Tox

توْخوجو: بافنده، Toxucu

توْخونولماز: مصون، Toxunulmaz

توْخونولمازليق: مصونيت، Toxunulmazlıq

توركجه: به زبان تركي، Türkcə

توْزاق: دام، تله، تپيگ، Tozaq

توْزانقي: غبارگونه، Tozanqı

توشلاشماق: توش گلمك، راست گلمك، روبرو شدن، مواجه شذن، Tuşlaşmaq

توْققوشماق: تصادف كردن، به هم برخوردن، Toqquşmaq

توكنمز: تمام نشدني، ماندگار، Tükənməz

توكوندوروك: چغندر، Tokunduruk

توماچ: پوست بز دباغي شده، Tumaç

تومانچاق: بدون شلوار، Tumançaq

تومماق: مات قالماق، مات و مبهوت ماندن، Tummaq

توْنقال: تل هيزم كه آتش مي‌زنند، Tonqal

تيكمك: دوختن، ساختن، دام تيكمك، Tıkmək

تيكيجي: ماشين دوخت، خياط، Tıkıcı

تيكيش: دوخت، Tıkış

تيكينتي: بنا، ساختمان، Tıkıntı

تين: گوشه، تيم، Tın

تييه: تيغ، Tiyə

لغت نامه ترکی آذربایجانی به فارسی – حرف ب پ

بئجه‌ر‌مك: پرورش دادن، بار آوردن، Becərmək

بئزيكمه‌ك: بيزار شدن، منفور شدن، Bezikmək

بئشيك: مهد، ننو، Beşık

بؤلگه: منطقه، بخش، Bölgə

بؤلوك – بؤلوك: قطعه به قطعه، تكه تكه Bölük – Bölük

بؤلوم: بخش فصل، دايره، دپارتمان، Bölüm

بؤيوتمه: تعظيم، تعجيل، Böyütmə

بؤيوك: بزرگ، Böyük

باتي: مغرب، Batı

باتيش: غروب، Batış

باجاريق: هنر، توانايي، Bacarıq

باخان: وزير، Baxan

باخانليق: وزارت، Baxanlıq

باخيجي: تماشاگر، فالبين، Baxıcı

باخيش: طرز نگاه، Baxış

باداق: بند، پالهنگ، Badaq

باريش: سازش، صلح، Barış

باريشان: صلح كننده، Barışan

باريشچي: صلح طلب، Barışçı

باريشماز: سازش ناپذير، Barışmaz

بارينديرماق: مكفي كردن، بي ‌نياز كردن، تامين كردن، فايده رساندن، Barındırmaq

بارينماق: فايده بردن، مستفيض شدن، Barınmaq

باسديريق: شلوغ، ازدحام، Basdırıq

باسغين: تجاوز، اشغال نظامي، هجوم، Basğın

باسقي: فشار، فشار نظامي، Basqı

باسماق: طبع، چاپ، Basmaq

باسيلي: اشغال‌شده، Basılı

باسيم: مطبوعات، Basım

باشا دوشمه‌ك: فهميدن، متوجه شدن، آگاه شدن Başa düşmək

باشاري: مهارت، اوستاليق، موفقيت، Başarı

باشاق: خوشه، Başaq

باشقا: ديگر، Başqa

باشقان: رئيس، Başqan

باشكند: پايتخت، Başkənd

باشلانقيچ: سرآغاز، Başlanqıç

باشليق: شيربها، Başlıq

باشماقجي: كفاش، Başmaqçı

باغلام: علاقه، پيوند، اتصال، Bağlam

باغلاييجي: حلقۀ واسط، رابط، Bağlayıcı

باغيرتي: فرياد، Bağırtı

باليقچين: مرغ سقا، Balıqçın

باها: گران، Baha

باهاجيل: گران‌فروش، Bahacıl

باهادير: بهادر، Bahadır

باهاليق: گراني، قحطي، Bahalıq

بايراق: پرچم، Bayraq

بايير: بيابان، Bayır

ببك: مردمك چشم، گؤزون عدسي‌سي، Bəbək

بري: به سمت آينده، به اين سو، Bərı

بسله‌‌مك: تربيت كردن، Bəsləmək

بكله‌مه‌ك: انتظار كشيدن، Bəkləmək

بلله: ساندويچ، Bəllə

بنزر: شبيه، Bənzər

بنزه‌ييش: شباهت، Bənzəyiş

بنه‌ك: خال، Bənək

بنيز: صورت، Bəniz

بوتون: تماما، كامل، Bütün

بوخاق: غبغب، Buxaq

بورقي: مته، Burqı

بوركو: هواي غبار آلود يا شرجي، خفه، هواي گرفته، Burku

بورماج: حيوان اخته شده، Burmac

بوروق: اخته، پيچ كوچه، از زيركار در برو، Buruq

بوْز: خاكستري، Boz

بوز: يخ، Buz

بوزدم: مقعد، Büzdəm

بوزلاج: يخچال، Buzlac

بوزلاق: سرزمين يخبندان، Buzlaq

بوزمه‌جه: مچاله، Büzləcə

بوْشانميش: زن مطلقه، Boşanmış

بوغ: سيبيل، Büğ

بوْغاز: تنگه دريايي، Boğaz

بوْغاناق: توفان، گردباد، Boğanaq

بوْغوجو گاز: گاز خفه‌كننده، Boğucu qaz

بوْغوجو: خفه كن، Boğucu

بوْغونتو: اختناق، خفقان، خفگي، Boğuntu

بوكوم: بسته، Büküm

بولاشديريجي: مسري، واگير، Bulaşdırıcı

بولانيق: آلوده، كدر، آب گل آلود، Bulanıq

بوْللوق: فراواني، Bolluq

بولماجا: جدول كلمات متقاطع، Bulmaca

بولماق: تاپماق،يئتيشمك، پيدا كردن، رسيدن، Bulmaq

بولود: ابر، Bulud

بونجاق: سند، Buncağ

بوْي بويلاماق: تعريف كردن، Boy boylamaq

بوْي: داستان، تعريف، Boy

بوْي: قد و قامت، اندام، درازي، Boy

بوياق: رنگ، Boyaq

بويالي: رنگي، داراي رنگ، Boyalı

بويروق، بويوروق: دستور، امر، فرمان، Buyruq, Buyuruq

بوينوز: شاخ، Buynuz

بوْيوندوروق: يوغ، Boyunduruq

بيتگي: رستني، نبات، Bitgı

بيته‌ري: فناپذير، تمام شدني، Bitərı

بيتيرمك: به پايان رساندن، Bitirmək

بيجه‌ك: حشره، هر جاندار كوچك، Bicək

بيجه‌لك: ناقلا، بچه شيطان، حرامزاده، Bicələk

بيچي: برش، Biçı

بيچين: درو، Biçin

بير اربه: همطراز، برابر، Bir ərbə

بير يانلي: يك طرفه، Bir yanlı

بيرلشيم: اتحاد، Birləşim

بيرليك: اتحاد، Birlik

بيرووز: امانت، Biro

بيرينجي: اولين، Birincı

بيزله‌نقوش: سوك، Bizlənquş

بيلديرن، بيلديريجي: گزارشگر، مخبر، Bigdiricı, Bildirən

بيلديري: اعلان، Bildirı

بيلديريش: اطلاعيه، Bildiriş

بيلگي: علم و دانش، Bilgı

بيلگين: عالم، دانشمند، Bilgin

بيله‌ره‌ك: آگاهانه، عامدا، Bilərək

بيلوْو: فسان، Bılov

بيليجي: فهيم، داننده،Bilicı

بيليك: دانستني، علم، Bilik

بيليم‌يوردو: دانشگاه، Bilimyurdu

بيلينمه‌ز: نامعلوم، مجهول، Bilinməz

بينؤوره: اساس، يايه، Binövrə

پاپريز: سيگار، سيگارت، Paprız

پاخير: زنگ آهن، قهوه‌اي رنگ، Paxır

پارانقي: تركش، Paranqı

پارتلاييجي: منفجر شونده، Partlayıcı

پاريلتي: درخشش، Parıltı

پالتار يويان: ماشين لباسشويي، Paltar yuyan

پالتار: لباس، Paltar

پانبيق: پنبه، Panbıq

پته‌كچي: زنبوردار، Pətəkçı

پرپي: شفا، شفا بخشي، Pərpı

پلمه: دومان، هواي شرجي، مئه، Pəlmə

پوْرسوق: نوعي سمور، Porsuq

پوْزغون: داغون، از هم پاشيده، Pozğun

پوْزما: ابطال، فسخ، Pozma

پوْزوق: ابطال شده، به هم ريخته، پريشان، Pozuq

پيتيک: کيتاب، Pitik

پيرتلاشيق: كلاف سردر گم، Pirtlaşiq

پينار: بولاغ، چشمه آب، Pinar

پينتي: تن لش، شلخته، بي‌سليقه،

لغت نامه ترکی آذربایجانی به فارسی – حرف آ ا

اؤپگه: شش، ريه، Öpgə

اؤترگي: گذرا، Ötərgı

اؤتري: گذرا، Ötərı

اؤتگون، اؤتگم: نافذ، سخن دقيق و با نفوذ، Ötgun

اؤتمك:گذشتن، رد شدن، Ötmək

اؤته: گذشته، Ötə

اؤته‌ك: تاريخ، Ötək

اؤته‌ن ايل: سال گذشته

اؤج: انتقام، Öc

اؤد: كيسه صفرا، زهره، Öd

اؤدلك: ترسو، بزدل،Ödlək

اؤده‌مه: پرداخت، Ödəmə

اؤده‌نك: وجه‌پرداختي، Ödənək

اؤده‌نيلمز: جبران ناپذير، Ödəniləz

اؤده‌و: پرداخت، تكليف، Ödəv

اؤدونج: بورج، وام، قرض، Ödunc

اؤرپك: پوشش، Örpək

ائرته: زود هنگام، Ertə

اؤرتو، اؤرتوگ: حجاب، پوشش، Örtug

اؤرگنجكلي: معتاد، عادت كرده، Örgəncəklı

اؤرنك: اُسوه، الگو، مثال، نمونه، Örnək

اؤروش: حيطه، Öruş

اؤزگور: آزاد، مستقل، Özgur

اؤزلوك: خوديت، Özluk

اؤزه‌ك: لب، مغز هر چيزي، Özək

اؤزه‌ك: مركز

اؤزه‌ل: مخصوص، ويژه، Özəl

اؤزه‌لجه: بويژه، Özəlcə

اؤزه‌لليكله: خصوصا، Özəllıklə

اؤسگوره‌ك: سرفه، Ösgurək

ائشه‌نك: كاويدن، Eşənək

اؤفكه: خشم، عصبانيت، Öfkə

اؤگئي: ناتني، Ögey

اؤگسوز: يتيم، بي‌سرپرست، Ögsuz

اؤلچه‌ك: مقياس، متراژ، Ölçək

اؤلچو: اندازه، مقياس، Ölçu

ائلچي: سفير، خواستگار، Elçı

اؤلكه: كشور، سرزمين، Ölkə

اؤلگون: مردني، بي‌حال، Ölgun

اؤلن: متوفي، Ölən

اؤلومجول: مردني، Ölumcül

ائمه‌جي: كارگر افتخاري، امدادگر، Eməcı

اؤن سؤز: مقدمه، باشلانجيغ، Önsöz

اؤن: جلو، پيش، قبل، Ön

اؤنجه: قبلا، Öncə

اؤنجول: پيشرو، Öncül

اؤنده‌ر: رهبر، پيشوا، Öndər

ائنديريم: تخفيف، Endirim

اؤنلوك: سينه بند، Önlük

اؤنملي: با ارزش، مهم، داراي اهميت، Önəmlı

اؤنه‌ري، اؤنه‌ل: پيشنهاد، Önərı, Önəl

اؤنه‌ك: پيشوند، Önək

ائنيش، اوزو آشاغي: سرازيري، Enış

ائوجيك: آلونك، Evcık

ائولي: متاهل، Evlı

اؤيره‌تمن: معلم، استاد، Öyrətmən

اؤيره‌تيم: آموزش، Öyrətım

اؤيره‌نجه: تمرين، تعليم، Öyrəncə

اؤيره‌نجي: شاگرد، Öyrəncı

ائيله‌م: عمل، Eyləm

اؤيمك: Öymək

اؤيود: پند، نصيحت، Öyud

اؤيونمه‌ك: فخر كردن، تكبر ورزيدن، Öyunmək

آبيده: تاريخ بنا، Abıdə

ات ازن: چرخ گوشت، Ət əzən

اتجه: جوجه پر در نياورده، بي‌پر و مو، گوشتي، Ətcə

اتجيل: گوشتخوار، Ətcil

اتليك: گوشتي، پروار، Ətlik

آتماجا: كنايه، سخن گوشه دار، Atmaca

آتيجي: حلاج، Atıcı

آج: گرسنه، Ac

آجي باغيرساق: روده دراز، Acı bağirsaq

آجي: تلخ، Acı

آجيقلي: خشمگين، Acıxlı

آجيماق: ترشيدن، ماسيدن، Acımaq

آجيمتيل: تلخ‌وش، Acımtıl

آجيناجاقلي: درد آور، Acınacaqlı

آجينماق: گؤينه‌مك، سوزش حس كردن، سوختن، Acinmaq

آچار: فصل باهار، Açar

آچي: زاويه، Açı

آچيق اوتوروم: ميز گرد، Açıq oturum

آچيليش: افتتاح، Açılış

آخار: جاري، روان، مايع، Axar

آختاريش: تحقيق، Axtarış

آخشام: عصر، Axşam

آخيجي: روان، Axıcı

آخيش: افول ستاره، جريان آب، Axış

آخيم:جريان امور، Axım

آخين:جريان تند، Axın

آخينتي:جريان، سيلاب، Axıntı

آد:نام، اسم، Ad

آدا:جزيره، Ada

آداخلي:نامزد، نشانلي، Adaxlı

آدام اؤلدوره‌ن: قاتل، Adam öldürən

 

 

آدديم باشي: قدم به قدم، Addım başı

آدديم: گام، قدم، Addım

آرابا: ماشين، Araba

آراچي: ميانجي، واسطه، Araçı

آراشديرما: پژوهش، تحقيق، جستجو، Araşdirma

آراشديريجي: محقق، Araşdirıcı

آراماق: آختارماق، Aramaq

آران: دشت، مقابل كوهستان، Aran

اربه: تراز، مبنا، Ərbə

آرتيرما: مزايده، Artirma

آرتيقلاشا: تصاعدي، Artiqlaşa

آرتيم: افزايش، Artım

آرتيملي: حاصل‌خيز، فزاينده، پربركت، Artimlı

آرخا: بئل، كوره‌ك، پشت، ظهر، Arxa

آرد: پشت، قفا، دال، Ard

اردم: شخصيت، مردانگي، Ərdəm

آرديجيل: مسلسل، سريال، Ardıcıl

آرغين: خسته، Arğın

آرقاج: پود، Arqac

ارك: آزادي، Ərk

اركين: آزاد، Ərkın

اره‌ن: ايگيت، بؤيوك، دلاور، Ərən

آري: دورو، خالص، Arı

آري: زنبور، Arı

آريتما: تصفيه، Aritma

آريديجي: تصفيه‌كننده، پاك كننده، Arıdıcı

آريق: لاغر، Arıq

اريك: زردآلو، Ərik

اريميش: مذاب، Ərimiş

آرين: پاك، خالص ، Arın

ارينتي: گدازه، Ərintı

ارينگج: تنبل، بي‌اراده، Əringəc

آرينماق: پالوده شدن، تميز شدن، Arinmaq

آزغين: گمراه، Azğın

ازگين: له‌شده، Əzgin

آزليق: اقليت، Azlıq

آزمان: متخصص، Azman

آزمان: ياشلي، باتجربه، Azman

آسقي: آويز، رخت آويز، Asqı

آسقيراق: عطسه، Asqıraq

أسكي: كهن، قديم، كهنه، قديمي، Əskı

اسگيك: پست، ناقص، فرو، Əsgiı

آسلاق، ساللاق: آويزان، Aslaq, Sallaq

آسلان: شير درنده، Aslan

اسمه‌جه: رعشه، Əsməcə

اسنه‌ك: خميازه، Əsnək

اسيرگه‌مه‌ك: دريغ داشتن، منع كردن، مضايقه كردن، Əsirgəmək

آسيلي: وابسته، Asılı

اسين: نسيم، Əsın

آشيري: خاكريز، Aşırı

آشيريم كؤرپئ: پل متحرك، Aşırım körpü

آشيريم: Aşırım

آشينميش: سورتولموش، ساييده شده، Aşınmış

آغ دمير: آلومينيم، Ağ dəmir

آغاران، آغارتي، آغارانتي: لبنيات، Ağarantı

آغارتما: سفيد كاري، گچ كاري، Ağartma

آغلاديجي گاز: گاز اشك‌آور، Ağladıcı qaz

آغلار: گريان، Ağlar

آغي: زهر، آجي، Ağı

آغي: مرثيه، نوحه، Ağı

اك: پسوند، Ək

اكسيلتمه: مناقصه، Əksiltmə

اكين: كشت، زراعت، Əkin

اگري، ايري: كج، Əgrı

اگله‌ج: ترمز، Əgləc

اگليم: منحني، انحنا، Əglim

آل: قيرميزي، Al

آلاجاق: طلب، Alacaq

آلاو: شعله، Alav

آلپ: قهرمان، جنگاور، دلاور، Alp

آلتين: قيزيل، طلا، Altın

آلقيش: تشويق، دعا، Alqış

آليجي: خريدار، Alıcı

آليجي: گيرنده، آنتن، Alıcı

آليز: مريض، بيمار، Alız

آليزليق: بيماري، مريضي، Alızlıq

آليش – وئريش: داد و ستد، Alış – veriş

آليشقين: معتاد، عادت كرده، Alışqın

آليشماق: سوختن، آتش گرفتن، عادت كردن، Alışmaq

امجه‌ك: پستان، Əmcək

امك: كار، تلاش، زحمت، Əmək

امكداش: همكار، Əməkdaş

آنديرماق: قانديرماق، فهماندن، Andırmaq

انگين: گئنيش، آچيق، آچيق چؤل، وسيع، پهناور، گشاده، Əngin

آنلام: معني، Anlam

آنلاملي: با معنا، داراي مفهوم، Anlamlı

آنلاييش: ذهنيت، تفكر، Anlayış

انليك: Əklik

آنما: يادواره، يادمان، Anma

آنماق: ياد ائتمه‌ك، فهميدن، درك كردن، به ياد آوردن، Anmaq

آني: خاطره، Anı

آنيت: تنديس يادبود، Anıt

آوانقارد: پيشرو، پيش آهنگ، Avanqard

اوْباشدان: سحر، نيمه شب، قبل از اذان صبح، Obaşdan

اوتانماز: بي‌شرم، Utanmaz

اوْتجول: گياه‌خوار، Otcul

اوْتلاق: چراگاه، Otlaq

اوتمك: Utmək

اوتمك: آواز خواني، Utmək

اوْتوروم: نشست، جلسه، Oturum

اوجقار: دور، كنار، با فاصله، Ücqar

اوجوز: ارزان، Ücüz

اوجوزلوق: ارزاني، Ücüzluq

اوچ بوجاغ: مثلث، Üç bucağ

اوچار: پرنده، Üçar

اوچاق: هواپيما، Üçaq

اوچدوران: خلبان، Üçduran

اوچغان: خلبان، Üçğan

اوچغون: ويرانه، به هم ريخته، Uçğün

اوچور: پرنده، Uçür

اوچوش: پرواز، Uçüş

اوخشاما: مويه‌گري زنان، نوحه، نوازش، Oxşama

اوْخوجو: خواننده، مطالعه‌كننده، Oxucu

اوْخول: مدرسه، مكتب، Oxul

اوْخوموش: باسواد، تحصيل كرده، Oxumuş

اودوم: خير، بركت، Udum

اودومسوز: بي‌بركت، Udumsuz

اوْرتا: ميان، وسط، ميانه، Orta

اوْرتاق: مشترك، Ortaq

اوْرمان: جنگل، Orman

اوره‌كلي: جسور، دلير، Ürəklı

آوروپا بيرليگي: اتحاديه اروپا، Avrupa birlıgı

اوْزان: آشيق، Ozan

اوزاي: فضا، جو، Ozay

اوزره: بر اساس، بر طبق، Üzrə

اوزگونچو: غواص، شناگر، Üzgükçü

اوزلو: پررو، Üzlü

اوزمك: شنا كردن، قطع كردن، بريدن، Üzmək

اوزه‌ر سرمايه: سرمايه در گردش، Üzər

اوزه‌ر: معلق، شناور، شناگر، Üzər

اوزه‌رليك: اسفند، Üzərlık

اوزه‌گن: شناگر، غواص، Üzəgən

اوْسانديرماق: بئزديرمك، خسته‌كردن، بيزار كردن، Osandırmaq

اوْسانماق: ذله شدن، بيزار شدن، Osanmaq

اوستون نيژاد: نژاد برتر، Üstün nıjad

اوستون: برتر، بالاتر، Üstün

اوشونمك: تشويش، Üşünmək

اوْغراماق: مواجه شدن، Oğramaq

اوْغرو: دزد، Oğru

اوْغلاق، چپيش: بزغاله، Oğlaq

اوْغور: اودوم، اقبال، شانس، Oğur

اوْغورلو: خوش اقبال، خوش شانس، Oğurlu

اوفورمك‌: پوله‌مه‌ك، فوت كردن، Üfürmək

اوْلاجاق: تقدير، سرنوشت، Olacaq

اوْلارسي، اوْلاسي: شدني، ممكن، Olası

اولاشماق: چاتماق، رسيدن به هم، Ulaşmaq

اوْلاناق: امكان، Olanaq

اوْلاي: اتفاق، خبر، حادثه، Olay

اولدوز: ستاره، Ulduz

اولقون: كامل، Ulqun

اولگو: الگو، Ülgü

اولو: بؤيوك، متعال، مقدس، Ulu

اوْلوس: مردم، ملت، خلق، Olus

اومماق: چشمداشت، توقع داشتن، منتظر بودن، Ummaq

اومو – كوسو: توقع و رنجش، قهر و ناز، Umu – Kusu

اومو: توقع، Umu

اوموز: كتف، Umuz

اومولماز: غير قابل انتظار، Umulmaz

اوْنوتقان: فراموشكار، Onutqan

اوْنوتماق: از ياد بردن،فراموش كردن، Onutmaq

اوْنودولماز: فراموش نشدني، Onudulmaz

اوْنورقا: ستون فقرات، Onurqa

اوْو: صيد، Ov

اوْوا: جلگه، Ova

اوْولاق: شكارگاه، Ovlaq

اوْووتماق: ديله‌توتماق، ساكت ائتمك، ساكت كردن، راضي كردن، بازداشتن از گريه با حرف زدن و تسلي دادن، Ovutmaq

اوْوولماق: ساييده شدن، Ovulmaq

اويار: تناسب، Uyar

اوْيانيش: بيداري، Oyanış

اويغو: خواب، چرت؛ رويا، Uyğu

اويغون: مناسب، لايق، درخور، همخوان، هم آهنگ، Uyğun

اوْيماق: ائل – اوبا، Oymaq

اوْيناش: فاسق، رفيق غير مشروع زن يا مرد، Oynaş

اوْيوق: حفره، Oyuq

اوْيون: بازي، Oyun

آياز: هواي صاف و خيلي سرد، Ayaz

اياق: ساغر، Ayaq

آياقچي: پادو، Ayaqğı

ايپك: ابريشم، İpək

 

 

 

 

ايچسل: داخلي، İçsəl

ايچگي: مشروب، نوشابه، İçgı

ايچيم: جرعه، قورتوم، İçim

آيراج: جدا كننده، Ayrac

ايراق اولون: كنار برويد، İraq olun

ايرماق: چاي، رود، İrmaq

ايره‌لي: به سمت جلو، پيش، İrəlı

ايره‌ليله‌ييش: پيشرفت، İrəglıləyış

ايري: درشت، İrı

آيريلماز: جدانشدني، لاينفك، Ayrılmaz

آيريم: نقطۀ افتراق، Ayrım

ايز: اثر، نشانه، İz

ايزله‌مك: تعقيب كردن، دنبال كردن، پيروي كردن، İzləmək

آيسال: ماهواره، Aysal

ايسته‌ك: خواسته، İstək

ايسته‌كلي: خواستني، دوست‌داشتني، İstəklı

ايسلاق: خيس، İslaq

ايسينمك: گرم شدن، عادت كردن، مانوس شدن، İsinmək

ايش اؤيره‌تن: استا، كسي كه كار ياد مي‌دهد، İş öyrətən

ايش اؤيره‌نن: كار آموز، İş öyrənən

ايش آشيران: كارمند، İş aşıran

ايش سوره‌ن: وكيل، İş sürən

ايشارتي: اثر جزئي، كورسو، İşartı

ايشله‌ديجي: كارفرما، İşlədıcı

ايشله‌ك: فعال، پركار، İşlək

ايشله‌نيش: كاربرد، استعمال، İşləniş

ايشيلداق: نورافكن، پرژكتور، İşıldaq

آيغير: اسب نر، Ayğır

ايگرنج: تهوع‌آور، İgrənc

ايگيت: جوانمرد، قهرمان، İgit

ايلبيز: حلزون، مردم آزار، آب زيركاه، İlbız

ايل‌دؤنومو: سال‌گشت، سالگرد، İl dönumu

ايلديريم: آذرخش، Ildırım

ايلغين: سراب، İlğin

ايلقار: پيمان، عهد، İlqar

ايلك: نخست، İlk

ايلگي: رابطه، پيوند، İlgı

ايلگيلي: مرتبط، مربوط، İlgılı

ايلمه‌ك: رج، گره قالي، İlmək

ايلنمك: İlənmək

اَيله‌نجه: مجلس، نشست، Əyləncə

ايليشيك: رابطه، مرتبط، İlışık

آيليق: حقوق ماهيانه، Aylıq

ايليق: ولرم، İlıq

ايليك: مغز استخوان، İlık

اينام: عقيده، باور، İnam

ايناملي: با ايمان، مؤمن، İnamlı

اينانديريجي: قانع كننده، İnandırıcı

اينانيلماز: باور نكردني، İnanılmaz

اينجه: ظريف، نازك، باريك، İncə

اينجي: مرواريد، İncı

اينجيتمه‌ك: اذيت كردن، آزار رساندن، İncitmək

اينسانجيل: انسانگرا، اومانيست، İnsancil

اينله‌مك: سيزيلداماق، ناله كردن، İngəmək

آييرد: جدا، سوا، تميز داده شده، روشن، واضح، Ayird

آييق: هوشيار، بيدار، Ayiq

آييلماق: بيداري و آگاهي، Ayilmaq

ايچري: داخل، İçərı

 

شهریار شناسی

شهریار شناسی

شهریار کلکسیونی کم نظیر از نبوغ، احساس، عاطفه سرشار و البته استاد شعر است. او یکی از نوادر عصر حاضر در پهنه ‌ادب شرقی است که توانسته است علاوه بر قلب هم‌میهنان خود قلوب بسیاری را در آسیای مرکزی، شبه قاره هند و پاکستان، عراق، ترکیه، آذربایجان و… تسخیر کند. آفرینش در دو یا سه زبان رسم معمول شاعران ترک و به ویژه شاعران آذربایجانی بوده است. از این دست شاعران در میان شاعران ترک غیرآذربایجانی می‌توان به امیرعلیشیر نوائی و کمال خجندی اشاره کرد. در میان شاعران آذربایجان اما تعداد این شاعران بسیار زیاد است که از آنجمله می‌توان به تعدادی از این شعرای شاخص نظیر ملامحمد فضولی، صائب تبریزی، حکیم هیدجی، ماذون قشقائی، حبیب ساهر، مفتون امینی، حسین منزوی و… اشاره کرد. در میان شاعران غیر ترک نیز شاعرانی هستند که به دو، سه و حتی چهار زبان شعر گفته‌اند. سعدی، اقبال لاهوری، نیما یوشیج و زنگلی کرمانجی از این جمله‌اند که به ترتیب سعدی به زبانهای عربی و فارسی، اقبال به زبانهای اردو و فارسی، نیما به زبانهای طبری و فارسی و زنگلی کرمانجی شاعر خراسانی به زبانهای کرمانجی، ترکی، فارسی و عربی شعر سروده‌اند.

اما معمولا کمتر شاعری پیدا می‌شود که در عین چندزبانه سرودن در همه آنها سرآمد نیز باشد. برای مثال علیشیر نوائی، فضولی، حکیم هیدجی، مأذون قشقائی شعر ترکی را بهتر از فارسی سروده‌اند و شاعرانی چون سعدی، صائب، اقبال لاهوری، نیما و منزوی در شعر فارسی موفق‌تر ظاهر شده‌اند.

اما شهریار در این میان بی‌نظیرترین پدیده‌ای است که در هر دو زبان بسیار موفق و تاثیرگذار عمل کرده است. آفرینش شهریار اما بعد دیگری نیز دارد که نباید از آن غافل بود و به ویژه همین بعد اوست که چهره‌ای بی‌نظیری از او در ادبیات شرق بلکه ادبیات جهان رقم می‌زند. شهریار در هر دو زبان علاوه بر پیشتازی و نوآفرینی سبکهای متفاوتی را آفریده و تجربه کرده است همین ویژگی شهریار البته یکی از مهمترین موانع شهریارشناسی نیز محسوب می‌شود. اینک با یک نگاه کلی شمائی از سبکها و قالبهایی که شهریار در دو زبان تجربه کرده است ارائه میشود:

الف: شعر ترکی: 1.حیدربابا 2.غزل ترکی 3.مکتب سهندیه و شعر آزاد خان ننه 4. شعرهای متفرقه‌ای در قوالب دیگر هجائی

ب: شعر فارسی: 1.غزل 2. سبک شهریار؛ شامل شعرهایی چون ای وای مادرم و دو مرغ بهشتی، هذیان دل 3. شعر آزاد نیمائی 4. قصاید 5. مثنوی‌ها 6. قطعات 7. چهار لختی‌ها و…

علاوه بر تعدد قالبها و آفرینش قابل قبول شهریار در هریک از آنها شهریار در شعر خود به موضوعات بسیاری پرداخته است که تنها به بخشی از آنها اشاره میشود.

موضوعات مذهبی مثل اشعاری در مورد امام علی و امام حسین (علیهما السلام)

موضوعات عاشقانه و لیریک که جانمایه اصلی شعر شهریار هستند.

موسیقی؛ شهریار به فراخور دوستی خود با موسیقیندانانی مثل اقبال آذر، صبا و … و نیز آشنائی با سه تار، جایگاه ویژه‌ای برای موسیقی قائل است.

جدائی شهرهای قفقاز از ایران؛ بخشی از آفرینشهای شهریار مثل اشعار مکاتبه‌ای او باشاعران آن سوی ارس از این جمله‌اند.

اشعار پان ایرانیستی؛ شهریار در برهه‌ای از حیات خود تحت تاثیر ترک‌ستیزان تهرانی شعرهایی پان ایرانیستی نیز سروده است.

اشعاری در دفاع از فرهنگ و زبان آذربایجان؛ این اشعار به ویژه در دو دهه پایانی عمر او بیشتر به چشم میخورد، از این روی آخرین حرف‌های قابل استناد شهریار در مورد عقاید او نسبت به آذربایجان و زبان ترکی نیز همین اشعار هستند.

اخوانیه‌ها؛ بخش قابل توجهی از اشعار شهریار شعرهایی هستند که شاعر در مورد دوستان و آشنایان خود که تقریبا اکثر آنان از مشاهیر معاصر هستند سروده شده‌اند. از جمله: بولود قاراچورلو «سهند»، قمرالملوک وزیری، کمال الملک، صبا، سایه و…

و…

شایان یادآوری است که به نوشته یکی از نویسندگان معاصر دیوان چاپ شده شهریار از حیث تنظیم و تبویب بسیار بدتنظیم است و گاهی غزل در بین قصیده، چهارلختی در بین رباعی و… چاپ شده است.

باری همین چند بعدی بودن و آفرینش در حیطه‌های گوناگون ضمن افزودن شهرت شهریار اما موجب سردرگمی شهریارشناسان نیز شده شده است. بخصوص در عصر حاضر که همه چیز به سوی تخصصی شدن حرکت کرده است، صحبت از شهریار بما هو شهریار (شهریار آنگونه که هست) تقریبا ناممکن است. البته بگذریم از اینکه شهریار تقریبا همانگونه که خود تحمل دانشکده و دانشگاه را نداشته است شعر او نیز تحمل محیط‌های آکادمیک را ندارد و بیش از آنکه در لای کتابهای هفتاد من کاغذ تحقیقی دیده شود، در روح و روان این مردم اعم از ترک و فارس مستوری می‌کند و بیش از آنکه در نشریات علمی خودنمائی کند در نشریات پوپولیستی موسوم به نشریات زرد جلوه مینماید. این مقال کوشش می‌کند به اختصار و البته به وسع خود علل ناکامیهای شهریارشناسی را بررسی کند.

 

1: شهریار و جریان چپ
عمده مشکلی که شهریار شناسی را به شکل علمی آن عقیم گذاشته است، دلخوش نبودن جریان چپ از شهریار است. بی‌تعارف بخش معظمی از جریان ادبیات ایران و حتی جهان در قرن گذشته میلادی در دست جنبش چپ جهانی بود. بزرگترین منتقدان و نیز ادب شناسان ایران، ترکیه، آذربایجان و…را نیز همین طیف تشکیل می‌دادند. اما شهریار جزء معدود افرادی است که در طول عمر خود با جریان چپ کنار نیامد و اصولا شهریار بر عکس شمس آل احمد که میگوید "صابون تمام محافل روشنفکری به تن مالیده است" صابون هیچ محفل روشنفکری را به تن خود نمالیده بود. ما در مقام قضاوت و تعیین حسن و قبح این کار شهریار نیستیم، اما همین امر موجب شده است که جریان چپ که در قرن گذشته بار نقد و عیار سنجی ادبیات را به دوش می‌کشید، در مورد شعر شهریار سبکباری را ترجیح دهد. شاید عده‌ای از خوانندگان فکر کنند که این مسئله تنها در مورد شعرهای فارسی او صادق است، اما این مسئله در مورد شعرهای ترکی او نیز صادق بلکه صادقتر است و جریان چپ که تا چندین سال اخیر شریان‌های ادبیات ترکی را در ایران به دست گرفته بود، تنها از روی ناچاری به عظمت شهریار اقرار کرد و گرنه تحقیقاتی که در مورد ترکی سرایان معاصر شهریار و بعد از او انجام گرفته هرگز در مورد شهریار انجام نگرفته است. سهراب سپهری نیز از این منظر زمانی مورد کم لطفی جریان چپ واقع شد و از جانب منتقدان چپ «بچه اشرافی بودایی» لقب گرفت. اما مسائل دیگری از جمله دفاع جریان پارسی‌گرایان و زبان‌وطنان فارس‌زبانی مثل شاهرخ مسکوب و دیگران از او، و نیز رواج نوع خاصی از عرفان مسلکی که به فراخور افسردگیها و معضلات عصر ماشین در کل جهان و به تبع آن ایران که معمولا در میان قشر دانشجو نیز شیوع بسیاری داشت موجب نجات شعر سهراب گشت. در اینجا باید به یک مسئله بسیار مهم نیز اشاره شود. بی‌گمان قطب راست جهانی برنامه‌های کلانی برای مبارزه با ادبیات چپ در نظر گرفته بود، از جمله این برنامه‌ها در ایران میتواند دفاع و ترویج شعر سهراب نیز باشد. اما در اینجا نیز سر شهریار بی کلاه می‌ماند. چرا که شهریار به همان میزان که با جنبش چپ سر ناسازگاری دارد، با جنبش راست نیز سازگار نیست، چه شهریار ذاتا شاعر دلها است، و در آن «آن» شاعری و خلاقیت همه قراردادهای ضدفطری اجتماعی و سیاسی و معیشتی را به یکسو نهاده و تنها و تنها برای دل خویش آفریده است. با اینهمه نمی‌توان گفت که شعر شهریار مورد سوء استفاده جریانها و نحله‌های خاصی قرار نگرفته است.

2. شهریار نوآوری و ارتجاع
شهریار این شاعر "جامع اضداد" در عین نوآوری‌های فراوان اشعار ارتجاعی نیز دارد. ارتجاع در شعر شهریار همچون نوآوری‌های او مشهود است. ممکن است پیشروترین و روشنفکرترین شاعران نیز در بین اشعار خود شعرهای ارتجاعی داشته باشند که بی‌گمان به شرط فراغ بال و حوصله نمونه‌هایی یافت می‌شود و البته شاعرانی از این دست معمول شعرهای ارتجاعی خود را قبل از اینکه به دست خواننده برسد پاره می‌کنند. باری شهریار نه اهل پاره کردن شعری است و نه ارتجاع او در زیر خروارها فرم، کنایه، پیچیدگی و اغلاق یا ضعف زبان و … پنهان می‌ماند. بی‌آنکه بخواهم از این نوع شعرهای شهریار دفاع کنم، اما انگ ارتجاع زدن به کلیت شعر شهریار و ندیدن آن همه آفرینشهای ناب و محیرالعقول او را نیز روا نمی‌دانم.

3. شهریار و زبان شعری او
شهریار نزدیک به سه چهارم قرن شعر سروده است. در قرنی طوفانی که لحظه به لحظه آن آبستن حوادث بود و شعر شرق نیز هر روز شاهد یک مکتب و یک سبک جدید بود. برای مثال در شعر ترکی تنظیمات شعری، ثروت فنون شعری، چاغداش شعر، بیرینجی یئنی، ایکینجی یئنی و… و در شعر فارسی نیز از نوآوری‌نمائی‌های ملک الشعرا بهار تا شعر نو نیما، سپید شاملو، حجم رویائی، گفتار صالحی، غزل نو منزوی و انواع موجها و… می‌توان نام برد. با یک حساب سرانگشتی میتوان گفت که در قرن حاضر، چندین برابر هزاره گذشته مکتبها و سبکهای مختلف شعری به وجود آمده است. البته شهریار نیز به تنهائی به اندازه شاعران هزاره گذشته نوآوری داشته است. باری زیستن و آفریدن در این قرن طوفانی کار بسیار مشکلی است، آنهم برای شاعری مثل شهریار که منتقدان را به هیچ می‌گیرد و برایش صرفا آفرینیش شعری و بیان احساس خویشتن خویش فارغ از گفته‌های این و آن موضوعیت دارد و بس. برای مثال برای شاعری از جنس احمد شاملو یا فروغ فرخزاد گفته‌ها و دیدگاههای منتقدان همیشه مهم بوده است آما برای شهریار نه. طبیعی است که آفرینش در چنین قرنی آنهم به مدت سه ربع قرن کار بسیار سختی است و شاعر در موضوعاتی از قبیل زبان، عقیده، دیدگاه سیاسی و…با مسائل بسیاری روبرو می‌شود. اما عمده منظور در اینجا زبان است. همانگونه که گفتم قرن گذشته شاهد به وجود آمدن مکتبهای بسیار در عرصه شعر بود، زبان نیز البته هر روز تغییر می‌یافت و هر شاعر و نویسنده جدید به فراخور استعداد خویش بخشی از ظرفیتهای زبان را کشف می‌کرد علاوه بر آن ترجمه متون غربی به زبان فارسی و رواج رمان نویسی، نمایشنامه‌نویسی، مقاله‌نویسی و… هر روز موجب آفریده شدن واژه‌ها، ترکیبها و البته معانی و مضامین جدید بود. طبیعی است که در چنین شرایطی به روز شدن و همگام زمانه زیستن کاری تقریبا محال است. برای مثال شاعری مثل اخوان که روزی تجسم شکوه گذشته سبک ترکستانی یا خراسانی در فرم و شکل و زبان امروز بود عملا در شعرهای بعدی خود نه تنها از گردونه شعر و زبان دوره خود خارج شد بلکه حتی فخامت دیروزین خود را از دست داد، این انتقاد البته مقداری کم‌رنگتر شامل شعر شاملو نیز بود. سهراب و فروغ نیز که در اوج با زندگی وداع کردند البته خوش‌شانس بودند. شهریار نیز در این عصر زیسته و آفریده است. به همین جهت زبان او که زمانی رگه‌هایی از نوآوری را داشت، طبیعی بود که با گذشت زمان بوی کهنگی بدهد. هم از این روی است که منتقدان باید در زمینه زبان شعر شهریار این مسئله بسیار مهم را در نظر بگیرند. مشکل دیگر منتقدان و شهریار در حیطه زبان این است که منقتدان تنها به بررسی بسیار اجمالی زبان غزل شهریار پرداخته‌اند و برای مثال زبان قابل دفاع او را در منظومه‌هایی از جنس دو مرغ بهشتی و هذیان دل نادیده می‌گیرند. دیگر نکته این که شاعران بسیاری در ابتدای آفرینش خود معمولا از حیث زبان و فرم شعرهای غیرقابل دفاع بسیاری سروده‌اند که شهریار این ضعف را نیز البته اصلا ندارد. در این مورد میتوان احمد شاملو را مثال زد.

4. شهریار و قالبها و سبکهای متفاوت
اساسا منتقدان و شعرشناسان شعر معاصر را در دو حیطه بیشتر از سایر حیطه‌ها مورد بررسی قرار داده‌اند.

غزل

شعر آزاد و نو
غزل: همانگونه که اشاره شد که شهریار با آنکه به عنوان یک غزل سرا مشهور شده است، اما نابترین آفرینشهای او معمولا در فرمها و قالبهای دیگری نیز تجلی کرده است. وقتی یک استاد شعرشناسی مثل سیروس شمیسا یا کاووس حسن‌لی صحبت از غزل شهریار می‌کند و حکم! خود را در مورد او صادر می‌کند، دانشجوی ادبیات در ذهن خود این حکم را به کلیت شعر شهریار تعمیم می‌دهد، و بدین گونه است که پرونده شهریارشناسی در ذهن آن دانشجو برای ابد بسته می‌شود.

شعر آزاد: می‌دانیم که شهریار و نیما هر دو دلداده هم بوده‌اند، زمانی شهریار برای دیدار نیما به شهر بارفروش شمال میرود، زمانی دیگر نیما با فرزندش برای دیدار شهریار به تبریز می‌آید. این دلدادگی و تاثیر و تاثر البته در زمینه شعر نیز اتفاق می‌افتد و شهریار منظومه دومرغ بهشتی و هذیان دل و… را با نیم نگاهی به افسانه و شعرهای «پیام به انشتین»، «مومیائی»، «ای وای مادرم» و … را با نگاه به دیگر اشعار نیما می‌سراید. این اشعار که در شعر فارسی سبک شهریار لقب گرفته‌اند جزء درخشانترین شعرهای فارسی شهریار هستند. در این مورد پاره‌هایی از سخنان حسین منزوی[1] را در اینجا نقل می‌کنم:

«هر چند که دو «مرغ بهشتی» تحت تاثیر «افسانه» سروده شده اما انصاف را که شهریار با زبان روان و غنایی خود و تصاویر زنده و دلنشینی که از طبیعت می‌سازد و نیز ضبط گفتگوها و بیان عواطف، در «دو مرغ بهشتی» از «افسانه» پیش می‌افتد و به قول معروف اگر «فضل تقدم» با نیماست، «تقدم فضل» با شهریار است.» (این ترکی پارسیگوی، صص 109-110)

«شهریار هر چند از پیشنهادهای نیما استقبال می‌کند اما هرگز به یک مقلد صرف تبدیل نمی‌شود…فی‌المثل، او هرگز از زبان سخته نیما در شعر خود استفاده نمی کند بر عکس اغلب قریب به اتفاق مقلدین و پیروان نیما …» (این ترک پارسیگوی، ص 145)

فروغ فرخزاد نیز در گفتگو با م. آزاد در توضیح مسئله جدا نبودن زبان و وزن در شعر، شعر «ای وای مادرم شهریار» را مثال می‌زند که بی‌گمان توفیقی بزرگ برای شهریار است، چرا که شعر آزاد تنها بخشی از دیوان شهریار را تشکیل می‌دهد.

اما اساسا شعرآزاد شهریار نیز مورد مداقه کافی قرار نگرفته است، و این ظلمی است که شهریار از نحله‌های معاصر و عموما چپگرا دیده است.

 

شهریار و شعر ترکی
دو زبانه یا به قول قدما ذولسانین بودن شهریار اگر چه یکی از محسنات جدی آفرینش اوست، اما همین امر یکی از موانع جدی در پیش روی شهریار شناسی نیز هست. چرا که افراد بسیاری که از شهریار سخن میرانند، لاجرم به یکی از دو زبان ترکی و فارسی تسلط بیشتری دارند. مثلا پای حسین منزوی نگارنده جدی‌ترین کتاب در زمینه شهریار شناسی، در بررسی شعرهای ترکی شهریار سخت می‌لنگد. علاوه بر آن بخشی از شهریار شناسی مستلزم تطبیق همه آثار فارسی و ترکی او و نگاه عمودی و افقی به آنهاست، که فعلا چنین چهره ادب‌شناسی که مسلط به هر دوزبان و آشنا به همه قالبها و سبکهای شعر ترکی و فارسی باشد سراغ نداریم.

شهریار در شعر ترکی به رغم نحیف بودن دیوان ترکی‌اش حرفهای بسیاری برای گفتن دارد، اگر ادعای شهریار مبنی بر

«تورکو بیر چشمه ایسه من اونو دریا ائله‌دیم»

را قبول نکنیم که نمی‌کنیم اما تاثیر کم نظیر او را بر شعرای ترک زبان در کل منطقه آسیا را انکار نمی‌توان کرد. شهریار در شعر ترکی حداقل سه سبک متفاوت را تجربه کرد که به اختصار به هر یک از آنها می‌پردازیم

الف: حیدر بابایه سلام
قالب این منظومه خارق‌العاده اگر چه «قوشما» یعنی یک قالب متداول شعر ترکی باشد، محتوا و زبان آن اما از جنس دیگری است. شخصی مثل شادروان صمد بهرنگی که با عقاید شهریار مخالف است، اما در مقابل زبان شعری حیدربابا لاجرم چاره‌ای جز تحسین ندارد. حیدربابا از نظر محتوا اما چیز دیگری است. شهریار تمام نوستالژی، بشردوستی، فراق، غم، شادی، اندوه و شکوه خود را در این منظومه یکجا تقدیم ادبیات جهان کرده است. در زمینه حیدرباباشناسی نیز در ایران هیچ کاری، بله تقریبا هیچ کار قابل توجهی انجام نگرفته است، شاید تنها یک مقاله از محمدرضا لوائی در این زمینه برای من جالب توجه بوده است. نگارنده تنها کلیدهائی را برای آغاز پژوهش در اینجا به دست علاقمندان می‌سپارم.

الف: بررسی تطبیقی حیدربابا و سهندیه
ب: بررسی تطبیقی تبریز زمان قاجار و پهلوی و به تبع آن بررسی تفاوتهای دو منظومه حیدربابایا سلام یک و دو

ج: حیدربابا و نظیره‌هایش در ایران، آذربایجان، ترکمنستان، ترکیه و عراق و تاثیر این مکتب عظیم در فولکلور شناسی جهان ترک.

د: بررسی و پژوهش آبشخورهای منظومه حیدربابا در زمینه‌هایی از قبیل: ا. شعر کلاسیک آذربایجان ب: شعر کلاسیک عربی و فارسی ج: فولکلور آذربایجان د: شعر عاشیقی

ه: بررسی پدیده‌ مهاجرت ترکان آذربایجان به مرکز و بازتاب پنهان و آشکار آن در حیدربابا و…

ب: سهندیه:
این شعر چیزی فراتر از نبوغ است. ما میدانیم که بعضی از شاعران آذربایجان از جمله معجز شبستری، حبیب ساهر، محمد بی‌ریا، محمدعلی فرزانه، هاشم طرلان و… با ادبیات ترکی ترکیه و یا جمهوری آذربایجان آشنایی نسبتا خوبی داشته‌اند، و در آفرینش خود کم و بیش تحت تاثیر ادبیات آن سامان بوده‌اند و نسبت به شهریار از پشتوانه بسیار بالایی در زمینه ادبیات ترکی برخوردار بوده‌اند، اما هیچ یک از اینها نتوانستند منظومه‌ای چون سهندیه که نماد قدرت، عظمت، شکوه، استواری و فخامت و نوآوری در زبان ترکی در این سوی ارس است، را بیافرینند. به راستی شهریار چگونه میتوانست در زمانه‌ای که باید زبانمان را کیسه به دوش گدایی می‌کردیم این چنین شاهانه به خزینه زبان ترکی راه یافته و منظومه‌ای بدین شکوهمندی بیافریند. بدیهی است که آفرینشی از این دست البته یکی از موانع شهریار شناسی نیز تواند بود، چرا که در غیاب منتقدان جدی چه کسی میتواند به بررسی منظومه‌ای چنین پر برگ و بار بپردازد.

ج: غزل ترکی:
در غزل ترکی نیز شهریار جایگاه خاصی دارد. سادگی زبان علی آقا واحید، ترکیبات و مضامین بکر خاص خود شهریار، لطافت و در عین حال سر‌گی و پاکی زبان و حضور بسیار کمرنگ واژه‌های غیر ترکی از شاخصه‌های برجسته اندک غزل‌های شهریار هستند. مع الاسف غزل ترکی نیز در جریان شعر معاصر جایگاه تعریف شده‌ای ندارد و اصولا این قالب ادبی هنوز به صورت مستقل و اساسی مورد نقد و بررسی قرار نگرفته است، تا سهم شهریار و چند و چون تاثیر او و جایگاه او در این زمینه معلوم شود. در غزل ترکی بعد از شهریار ما عمدتا با دو چهره متفاوت روبرو هستیم، یکی غزلهای خانم سحر اردبیلی و دیگری غزلهای آقای علی کریمی. در این زمینه نیز نقد و بررسی لازم البته بایسته است و عدم ورود منتقدان به این عرصه رکود غزل ترکی را موجب خواهد شد.

 

شهریار و تغییر، تحول و تکامل عقاید او

شکی نیست که هر محققی برای شروع یک کار علمی بخصوص در زمینه‌ شعر و ادب بیش از آنکه از یک مرکز و موسسه فرهنگی یا آموزشی فرمان بگیرد، فرمانبردار دل خویش است. اما پژوهش در شعر شهریار تقریبا برای هیچ محققی آنگونه که باید دل‌انگیز نیست. چه مضامین شعر او به شدت متناقض و هر کدام مربوط به دوره‌ای و عصری است، همانگونه که گفتیم روحیه درویش‌ماب شهریار و صلح‌باوری او به مذاق عده‌ای خوش نیامده است، در بعد دیگر شعرهای مذهبی او نیز برای عده‌ای دیگر از محققان قابل هضم نیست، همانطور ممکن است بخشی از اشعار پان ایرانیستی او به مذاق عده‌ای دیگر خوش نیاید، یا شعرهایی که او بنابر هر دلیل یا ضرورتی که بوده در دوران پهلوی و در رابطه با آن رژیم سروده است، و بالعکس شعرهایی که دوباره بعد از انقلاب برای شخصیتهای انقلابی سروده است، همانگونه اشعار او در دفاع از هویت ترکان ایران و…پاره‌هایی از تناقض را در خود دارند که شهریار را به پاره‌هایی چند تقسیم کرده است که نه کار شناخت بلکه خواست و قصد شناخت کامل او را نیز با مشکل روبرو می‌کند. در این بین اما آن قدرت شگرف برای خلاقیت و آفرینش هنری و روح انسان‌دوستانه، حساس، صلح‌جو و معنوی او قابل شناخت و ستایش بسیار است. شهریار در سراسر عمر خویش یک زندگی معنوی را تجربه کرد که همین شاخصه او را به یک شاعر ملی شرقی بدل کرده است، او شاعر ملی ماست، چه بخواهیم، چه نخواهیم، او تنها شاعری است که شعرهایش در میان همه مردم ایران از هر طایفه و قوم و ملتی اعم از عوام و خواص، جوان و پیر، زن و مرد طرفدار دارد. کار سیاست‌بازان اما برای من قابل هضم نبود که با علم کردن نام شهریار و انتخاب روز درگذشت او به عنوان روز ملی شعر ایران موجب شدند بعضی از نحله‌های ادبی و سیاسی حرمت او را پاس ندارند و به ساحت او اسائه ادب کنند. ‌او که حرمت همه را نگاه داشته بود و همواره عزیز و شهریارانه زیسته بود.

بخشی از نامه شادروان نیما یوشیج به شهریار که نشان احترام فراوان او به شهریار است، حسن ختام این مقاله است،  نیما می‌نویسد:

«شهریار عزیز! منظومه‌ای که به اسم شما نوشته بودم فرستادم… ولی هیچ کدام از اینها، برای آستان شریف تو چیزی نیست و نباید چندان چیزی به شمار رود. حتما اگر روزی باشد، آفتابی هم خواهد بود. آفتابی که اکنون هست و بی آن هیچ چیز رنگی ندارد، دل است. تو، دل میخواهی!…»