آموزش زبان ترکی آذربایجانی – جلسه دوم

نحوه صرف الفبای ترکی :

 

حروف ترکی را می توان به سه بخش تقسیم کرد :

1-     حروف صدادار

2-     حروف بی صدای ضعیف ( بی ثبات )

3-     حروف بی صدای قوی ( با ثبات )

 

1) حروف صدادار

 

در زبان ترکی آذربایجان نه ( 9 ) حرف صدادار وجود دارد که به دو گروه مختلف تقسیم می شوند :

 

الف) گروهی که نرم و یا صدایشان بم شنیده شده و آهنگ پایینی دارند . این حروف چهار تا هستند :

 

آ   A   ، الف ساکن  اْ  I   ،  عُـ  اوْ  اُ   O   ، اوُ  او   u

 

مثال : « آل al ( بگیر ) ، ایشیق ışıq ( روشن ) ، اُول ol ( بشو ) ، اوچ uç ( بپر ) »

« ( I ) به شکل الف یا به شکل ( ای ) ساکن تلفظ می شود . »

( حرف « a » با خط عربی در اول کلمه به شکل « آ » و در وسط آخر به شکل « ـا » نوشته می شود . حرف « I » به شکل الف ساکن « اْ » تلفظ شده و با خط عربی در اول و وسط کلمه به شکل « ـیـ » و در آخر کلمه به شکل « ی » نوشته می شود . )

 

ب) گروهی که صدایشان تیز و یا نازک و به عبارتی آهنگ بالایی دارند . این حروف 5 تا هستند :

 

اَ عَـ  ə    ، اِ   ائـ  e ، ای i  ، او  ئو  ü  ، اؤ   ئو  ö

 

مثال : گل gəl ( بیا ) ، ائشیت eşit ( بشنو ) ، ایشله işlə ( کار بکن ) ، گول gül ( بخند ) ، اؤپ öp ( ببوس ) ، گئد ged « گئت get » ( برو ) .

« ə » با خط عربی در اول کلمه به شکل « اَ » یا « عَـ » ، در وسط کلمه به شکل « َ » یا « ـعَـ » و در آخر کلمه به شکل « ه » نوشته می شود . « i » به شکل « ایـ » یا « یی » تلفظ می شود.

در صرف کلمات ، حرف صدادار پسوند باید با آخرین حرف صدادار ریشه فعل هماهنگ باشد . این هماهنگی به دو شکل ( کوچک و بزرگ ) صورت می گیرد :

 

1)     در هماهنگی کوچک کلمات در صرف ، حرف ə ، a به خود می گیرند . به عبارتی اگر آخرین حرف صدادار ریشه فعل به آهنگ بالایی « ü ، ö ، i ، e ، ə » ختم شود ، پسوند آن با حرف « ə » به کار می رود . برای مثال به صرف فعل زیر توجه کنید :

من می آیم – گلرم gələrəm ( در آینده نزدیک ) ، می خندم – گوله رم gülərəm ، انجام می دهم – ائدرم edərəm .

اگر آخرین حرف صدادار ریشه فعل به آهنگ پائینی « a , ı , o , u » ختم شود ، در صرف حرف صدادار پسوند تبدیل به « a » می گردد .

مثال : ( جمع بستن کلمات ) آدمها – آداملار adamlar ، خانمها – قادینلار qadınlar ، علف ها – اوْتلار otlar ، گوسفندها – قوْیونلار qoyunlar      a , ı , o , u = a   

 

2) در هماهنگی بزرگ پسوند ها به چهار شکل « i   ı  ü  u  » صرف می شوند :

اگر آخرین حرف صدادار کلمه ای به حرف « ə   e   i » ختم شود ، پسوند آن در صرف حرف « i » به خود می گیرد .

مثال : می آید – گلیر gəlir ، گئدیر ، ایچیر :  ə   e   i = i  

اگر آخرین حرف صدادار کلمه ای به حرف « a , ı » ختم شود ، پسوند آن حرف « ı » الف ساکن به خود می گیرد .

مثال : می گیرد – آلیر alır ، قیلیر a , ı  = ı   

اگر آخرین حرف صدادار ریشه فعل به حرف « o , u » ختم شود پسوند آن در صرف حرف « u » به خود می گیرد .

مثال اوْلور olur ، گوُرور o , u = u   

اگر آخرین حرف صدادار کلمه ای به حرف « ö   ü    » ختم شود پسوند آن حرف « ü » به خود می گیرد .

مثال : گولور – می خندد gülür        ö    ü   =  ü

 

2) حروف بی صدای ضعیف ( بی ثبات ) :

 

حروفی هستند که صدای آنها واضح و ثابت نبوده و در مواردی به ویژه در بعضی اشعار و در کتب قدیمی تغییر صدا می دهند .

حروف مذکور 8 تا هستند :

چ ç ، ف f ، ح h ، ک k ، پ p ، س s ، ش ş ، ت t

از حروف مذکور پنج حرف در هنگام صرف با قرار گرفتن در بین دو حرف صدادار تغییر صدا می دهند:

ک k تبدیل به ی y            ق q تبدیل به غ ğ      چ ç تبدیل به ج c

پ p تبدیل به ب b     ت t تبدیل به د d

علاوه بر آن اگر آخرین حرف کلمه ای به یکی از حروف بی صدای ضعیف ختم شود و پشت سر آن نیز حرف « د » صرف شود ، « د » تبدیل به « ت » می شود .

مثال : گلمک – آمدن gəlmək که « گلمکده gəlməkdə » تبدیل به « گلمکته gəlməktə » می شود . همچنین « ت t » تبدیل به « د d » می شود . مثال : بپراکن – بپراکنم = داغیت – داغیدیم ، چهار – چهارم = دورت – دوردوم

توجه : کلماتی که دارای یک بند ( یک هجی ) هستند از قانون مذکور پیروی نکرده  و تغییر صدا نمی دهند . مثال : اَت ət  => اَتیم ətim ( گوشت – گوشت من ) ، ایپ ip => ایپیم ipim ( طناب – طناب من ) .

قاعده مذکور امروزه در ترکی استانبولی رسما صرف می شود . ولی در آذربایجان ( به جز در دو مورد یعنی در رابطه با حرف « ک » و « ق » ) به تغییر صدای حروف مذکور اهمیت نتمی دهند و آنها را به شکل اصلی خود صرف می کنند و در مواردی هم هر کس به دلخواه خود حروف مذکور را تغییر داده و بکار می برد . دو حرف « ک و ق » با اصول فوق صرف می شوند . به مثال های زیر توجه کنید :

غذا – یئمک yemək *** غذای من – یئمه ییم yeməyim   که حرف « ک » به « ی » تبدیل شده

بچه – اوشاق uşaq *** بچه من – اوشاغیم uşağım     که حرف « ق » به « غ » تبدیل شده

مثالهای دیگر از همین نوع :

 

اوْخوماق – خواندن oxumaq *** اوْخوماغیم – خواندن من oxumağim

گولمک – خندیدن gülmək *** گولمه ییم – خندیدن من gülməyim

آغلاماق – گریه کردن ağlamaq *** آغلاماغیم – گریه کردن من ağlamağim

ایتمک – گم شدن itmək *** ایتمه ییم – گم شدن من itməyim

دئمک – گفتن demək *** دئمه ییم – گفتن من deməyim

 

امروزه در صرف الفبای ترکی آذربایجان همیشه و بدون استثنا باید تغییر صدای حروف « ک » و « ق » را در نظر داشت زیرا به آنها در همه جا برخورد می کنیم .

کلماتی که از زبانهای دیگر وارد زبان ترکی شده با قانون مذکور صرف نمی شوند . مانند خالق – خالقیم ؛ بابک – بابکیم ( کلمه ترکی به بک – به به ییم )

 

3) حروف بی صدای قوی ( با ثبات ) :

 

حروفی هستند که تغییر صدا نمی دهند و به عبارتی شکل استثنایی به خود نمی گیرند . فقط حرف « ر r » در مواردی به شکل قوی مثل ( مثل گلیر « رر » ) و یا ضعیف مثل : بیر دنه bir dənə ( یک دانه ) که « بیر bir » به شکل « بی bi » ( بی دنه ) شنیده و تلفظ می شود .

Advertisements