آذربايجان دا چيلله گئجه سي
سید ابوالقاسم انجوی شیرازی
ترجمه : علیرضا ذیحق
آذر شهر:
«آذرشهر» ده دِي آيينين اوليندهكي همان چيلله گئجهسي دير، جماعت چيلله قارپيزي يئيهرلر كي قارپيز دا گرك ممقان قارپيزي اولا. اونو يئمكله دئيهرلر كي سويوغون دونداريب تيترهتمه سينين اثري گئدهر و آدام اوشومهز.
بؤيوك چيلله قيرخ گوندور كي دي آيينين ايلك گونوندن باشلاناراق بهمن ين اونوناجان دوام تاپار و كيچيك چيلله يير ميگون دور كي بهمنين آخيريناجان ادامه سي اولار و خلق ايچره ديئهرلر كي كيچيك چيلله بؤيوك چيللهدن قار- بورانلي و دونداريجي اولار.
كيچيك چيلله بؤيوك چيللهدن سوروشار: «سن گئتددون نئينه دون؟»
بؤيوك چيلله دئيهر: «من گئتديم دوندارديم. اوشوتدوم. ناخوشلاتديم گلديم».
كيچيك جيلله دئيهر: «اگر من گئدسم، قريلري كوركدن، لو لئهينلري لولك دن، گلينلري بيلكدن، كؤرپهلري بلكدن، ائيلهرم.»
اوندا بؤيوك چيلله تمسخر حالدا دئيهر: «عؤمرون آزدي گؤتون يازدي».
آذرشهرين قادين لاري كيچيك چيلله قورتولاناجان، ائو ائشييي تؤكوب هيس آلمازلار و بو اينام داديلاركي اگر بوايكي چيللهده كيمسه ائويني تؤكه چيلله اونو قارقيشلاييب يامان گونه سالار. كيچيك چيلله نين آخير گونونده خانيملار دام لارين اوستونده اوديانديراركن دئيهلر:
چيلله قاشدي ها چيلله قاشدي بالالارين گؤتدي قاشدي
اعتقادلاري واركي اوديانديرماقلا، سويوق يوكون چاتيب گئدهر ويئره ايستي نفس گلمكله هاوا ايستيلهنر و دئيهرلر: « چيلله چيخدي ياز گلدي»
آذرشهرين كندلرينده ايسه دئييلهر: «قيخ بئش گئشدي، خاش سويا دوشدي». سؤيلهنديك لره گؤره كئچميش لرده آذرشهرده ارمني عائله لرده وارايدي كي بؤيوك چيللهنين آخيريندا و كيچيك چيللهنين آخيرندا و كيچيك چيللهنين اولينده سويوق آزالسين دئيه سويا «خاچ» سالارديلار و بوسؤز اونلاردن قاليبدي. قيشا گؤره چوخلي آتالار سؤزو ده وراكي اؤرنك اولاراق بير نئچه سي بئلهدير:
«قيش چيخدي اوزو قرهليك كؤموره قالدي»
«قيش گلدي قيليش گلدي»
اردبيل:
باشقا يئرلركيمي اردبيل ده ايسهدِي آيينين اوليندن بهمن ين اونوناجان بؤيوك چيلله دير و بهمن ين اونوندان آخريناجان كيچيك چيللهدير. اردبيللي لر يايين آخيرلاريندا قوغون قارپيزلاري زنبيل لره قويوب دام ديرك دن آسارلاركي چيللهيه جان ساغلام قالالار. ايكي- اوچ گون چيللهيه قالان خانيملار قاتيق چاليب چيلله گئجهسي نين قوناق ليقي ايچون باشقا حاضيرليق لار گؤرهرلر.
چيلله گئجهسينين يئمك لريندن، تويوق- خوروز و پيلوو و «سوسانيا» ديركي سوغاني قيزاردارلار و ألچه ايله قاتيب پيشيرهرلر. قوناقلار سوفرا باشينا ييغيشيب خؤرهك يئديكده، مزهلي احوالات لار تعريف له ييب بير- بيرلري ايله شوخلوق ائدهرلر. سونرا قوغون قارپيزي آرايا قويوب ايتيبير بيچاق ايله كسركن دئيهرلر:
«قارا بالاميزي بو گئجه كسدوك»
شامي يئديك دن سونرا هره بير پييالا قاتيق ئييه رو بيرناغيلچي دا اولاركي باشلايار ناغيل سؤيله مه يه و كيمسه ناغيل چي دان گؤز گؤتورمه يه جسارت ائتمه زكي اوندا گؤردون كوسدودا دينمهدي. گئجه ياريسي كي چيلله نين گيريشي دير و اگلنجه نين بيتيب قورتولان واختي دير، هامي بيرليكده چؤله چيخيب سسلهنرلر: – «بويوك چيلله سن آللاه بك توتما» سونرا اود يانديريب ائولرينه قاييدارلار.
چيلله گئجهسينده قارپيز و قاتيق يئمك ايچون بئله بير ايناملاري و اركي قاتيق يا يوغورت يئمك انساني ساغلام ساخلاييب گوجونو آرتيرار و قارپيزي سرين- سرين يئمكده باعث اولار كي انسانين بئينينده كي قوردلار اؤله.
اردبيل ين «نمين» ماحاليندا، «جئي ييد» آدلي بير كندوار كي چيلله گئجه سينده جماعت بير- بيري نين گؤروشونه گئدهرلر و بو گئجه بوتون ائولرده «خشيل» حاضيرلانار كي اون، شكر و آزجانا دوزي سوايله قاتيب قاوورالاركي لاپ بركييه. يئيهنده اونا ايستي اود آرتيريب بير آزدا ساري ياغ اوزهرينه تؤكرلركي، ياغلي يوموشاق و دادلي بير خؤرهك اولار. بو گئجهني قيز- گلينلر كمك له شيب بوغدا قاوورارلار كي اونا «قورقه» دئيهرلر و گرك كي هاميدان قاباغ خيرداجا بير معصوم اوشاق اوندان يئيه كي شايد آللاهين اونا رحمي گليب قيشي برك سويوق ائله مه يه. قاوورلانميش بوغدا سوزدورورسا، سو عوضينه قاتيق يا ِايران ايچرلر.
اوسكو:
اوسكونون «باويل» ين ده چيلله گئجه سي، نيشانلي قيزلارا چيلله ليك يوللايارلار و يولانيلان خونچالارين بيرينه ميوه ييغارلار. ميوهلر عبارتدير نار، آلما، پرتقال، آرمود و قارپيزدان. قارپيزا چوخ اؤنم وئرديكلري ايچون، خونچالار يئتيرديك ده دئيهرلر: «گؤرهك چيلله قارپيزي يوللو يوبلار يايوخ»
ايكينجي خونچايا حالوا، پشمك، كلّه قند و اوچونجونه بيردست پالتار، چاديرا، جوراب، باشماق، آينا، داراق و قِيچي و دؤردونجونه گلين ين عائلهسي ايچون خلعت قويارلار مثلاً چاديراليق، كؤينك ليك ، جوراب و چارقاد.
خونچالار حاضيرلاشاندا، داماد ائوي قوهوم قونشودان دعوت ائدهرلر كي گليب خونچالاري گؤرهلر. چيلله آخشامي خونچالار يوللاناركن، خانيم لاردان بيري قارپيزي قولتوغونا ويريب گلين گيله آپار.
قيز ائويده اؤز قوهوم قونشوسونو چاغيرار كي گليب خونچالارا باخسين لار. كيمسه خونچانين ميوهلريندن يئسه گرك كي يئرينه دستمال، جوراب و چارقاد يوللايا. خونچالاري گتيره نلره ده قيزين آناسي طرفيندن دستمال وئريلهر. نئچه گون سونرا خونچالاري بوشالديب قايتاراركن اونلارين بيرينده دامادا بير دست پالتار، بير جوت جوراب، جاناماز و بير قوطو شيرني يوللايارلار.
اوسكو نون فئسه قنديس ين ده قيز ائوينه خونچا گئدنده، او اوغلان قيزلار كي ائولنمك يا اره گئتمك لري يوبانيبدي، قاپيلاريني نين اؤنونده دايانيب آياقلاري آلتينا بير كليد قويارلار و نيت ائلهركن گؤزله يرلر كي خونچالار گلسين. خونچالار گلديكده يولدان كئچن لرين سؤزونه قولاق آسارلار اگر اونلارين دانيشديقي سوز آچيق آيدين و اومود وئريجي اولدو اونو اوغورلوساييب اعتقاد بسلهيرلر كي گلن چيلله يه جان بخت لري آچيلاجاق. البته بو سيرري اؤزگه لردن گيزله دهرلر و نيت لريني كيمسه يه آنلادماز لار. قيزلار، اوغلانلاردان چوخ بو ايشه فيكير وئرهرلر.
چيلله گئجه سينده بوتون ائولرده شنليك مجلسي قورولار و ائو اهلي بير- بيري نين دؤورهسينه ييغيشاركن چاليشارلار كي گئجه ني خوش كئچيرتسين لر. بو گئجه ده قارپيز ايله چاشني يئمه گي هئچ واخت اونودمازلار. اوزوم دن دوزهرلهنن دوشابين اوزونه آغ بير مايا يا كفه ييغيشار كي اونا چاشني دئيهرلر.
چيلله گئجه سي سُفَره چيخماقي پيس بيلرلر و دئيهرلر: «كيم بو گئجه ني يولدا اولا، او بيري ايله جان يوللارداقالاجاق و ائو اوزو گؤرمي يه جك».
اهر:
اهرده چيلله گئجهسي قوغون قارپيز يئمك اونودولماز و عمللري كئچنلرده نار، آلما و پرتقالدا اونا آرتيريب شامي يئديك دن سونرا كورسونون اوزهرينه سوفره آچيب قوغون قارپيزي مئجمهئيده گتيريب سوفرهيه قويارلار. ائوين آغ ساققالي بيچاقي أله آليب «بسمالله الرحمن الرحيم» دئيهر و باشلايار قوغون قارپيزلاري ديليم- ديليم كسيب هرهنين پاييني وئرمهيه. آمما يئمك دن قاباق، دوعا اوخونار وهامي ليقلا آمين دئيهرلر. دوعا لاريندا بئله ديئلهرلر: «آللاه بيزيم شهريميزه و مملكتيميزه بركت وئر. قاباغا گلن باهاري ياغيشلي ائله. بو شلولارين بورجون يئتير و بيزيم عائله ميزي بوتون يئرگوي بلاسيندان محفوظ ائله. كسبي ميزه رونق وئريب ايشي ميزه بركت سال» دوعادان سورا يئمهيه باشلاييب گئجه ني دئييب گولوب ايلهنرلر.
چيلله گونو نيشانليلار، آداخلي لارينا خونچا يوللويارلار و بوتون دوست – قوهوم لار خونچالاري حاضريلاماقدا كمك ليك ائده رلر. هر خونچا عبارتدير بير بولوت ياخشي شيرني، بير بولوت پرتقال، بير بولوت آلما، بير بولوت نار، بير دانا آينا ايله ايكي طاقه ياخشي پارچا و چاديراليق ايله كؤينكليك دن. بونلاري دامادين ياخين دوست و قوهوملاري گلينه يوللايارلار. دامادين اؤزوده مخصوص بير خونچا توتوب بير ايكي قواره ياخشي پارچا و قيزيل قولباق يا قيزيل بويونباغيايله بير ليكده يوللايار. بير مئجمهئي ايسه شام تداروكي گؤرهرلر كي عبارتدي ايكي- اوچ بولوت پيلوو ايكي- اوچ دانا قيزارلانميش تويوق.
چيلله آخشامي دامادين ياخين قوهوملاري آروادلي اوشاقلي بير يئره ييغيشيب ميوه و شيرني يئديك دن سونرا چاليب اوخوماقلا دلخوشلوق ائدهرلر. گون باتانا ياخين خونچالاري حامباللارين باشينا قويوب ايكي آرواد ايله بر ليكده گلين گيله يوللايارلار.
خونچا گتيرهنلرين شردانا و زحمت يانالاري گلين ين عائله سي طرفيندن وئريلهر و خانيملاردا خونچالاري تحويل وئرديك دن سونرا «موبارك اولسون» دئييب قاييدارلار.
خونچالارين ساييسي دولتليلر آراسيندا اون بئش دن آز و قيرخ دان چوخ اولماز كي ائوه يئتيرجك قوهوم قونشو مبارك اولسونا گليب شيرني و ميوهلردن يئيهرلر.
أرليك قيزلار و سوباي اوغلانلاركي گؤيول لريندن ائولي ليك كئچير چيلله گئجه سي فال آچارلار و گله جكده حيات يولداش لارينين هانسي اخلاق و روحيه ده اولدوقلارينا خاطير نيت ائدهرلر. بئله ليك له كي نارين باشيني ائله اهمال و يوموشاقليق لا كسرلر كي ناردانا لارينا توخونمايا. توخونورسايئني دن نيت ائتمهلي و نار كسمهلي ديلر. سونرا ناري دادارلاركي شيرين اولورسا دئيهرلر گله جكده كي أر يا آرواد لاري گولش قاباق و گولر اوزلو اولاجاق. تورش اولسادئيهرلر: «واي گونوموزه كي أر يا آرواديميز قاش قاباقلي اولاجاق».
تبريز:
تبريز ده چيلله گئجهسي يئددي جوره ميوه يئيهرلر و اينام لاري واركي بو ايش باعث اولار يايي ترلهمهيهلر و يانقين اولمايالار. ميوهلري يئيهندن سورا دئييب گولوب ايلنمك باشلانار و ميوهلرين قابيغيني و اونلارين پولوشونو آخان بير سويا تؤكرلر. بو گئجه آنالار، او قيزلارا كي أر ائوينده ديلر چيلله ليك يوللايارلار. يئددي جوره ميوه يوللاماقلا بير ليكده پيلو و خوروش و تييه پارچادا يوللانار.
دامادلار، نيشانلي لارينا و ياخين قوهوم لاردا بير- بيرلرينه ميوه، يئمهلي و باشقا تحفهلر يوللايارلار. كئچميش لرده چيلله نين ايلك گونونده، جماعت يوخودان آييلاركن آرواد اوشاقلا بيرليكده شههرين قيراغينداكي گندوولارا ساري گئدهرديلر. بو يئره يئتيرديكده، قئيچي نن ديرناقلاريني توتاراق، ساچلاريندان بير آز كسيب يونگولله دهركن دئيهرديلر: «آغيرليغيميز بوردا قالسين» سونرا اؤزلري ايله گتيرديك لري قابدا بير آز سو گؤتوروب آپارايديلار. اعتقادلاري وارايدي كي گندوون سويو سئحير- جادونو باطل ائدهر و دويونه دوشن ايشلري آچا. مثلاً اگر بير قيز ايستهيه ايدي بختي آچيلا گرك كي يويونماميش دان اول، بوسودان باشينا تؤكهايدي و بير توكان چي كي موشتريسيز ايدي و ايشي كاساد ايدي آزجا او سودان توكانين قاباغينا سپرديلر كي موشتري سي چوخالا.
علمدار:
علمداردا ادئيهرلر كي اگر چيلله گئجه سينده مراسيم توتماسان اوايل بركت سيز اولار و قيتليق اولاركن جماعت چئشيدلي ناخوشلوق لار توتوب بدبخت چي لييه دوشرلر و آللاهين غضبي اونلاري توتار.
چيلله گئجهسي فقط قارپيزا ايله قوغون يئيهرلر كي بوقارپيز و قوغون لاري يايدان آليب سرين بير يئرده سامان ايچينده ساخلايارلاركي چيلله گئجهسي يئيهلر. بير سيرا جماعت آرمود، هيوا و ناردا آلارلار.
تكاب:
تكاب دا چيلله گئجهسيني جشن توتوب نار، آلما، آجيل و قارپيز يئيهرلر و اعتقادلاري واركي اگر بو گئجه قارپيز يئيهلر يايين ايستي سي اونلاري اذيت ائله مز: بو گئجه كيمسه گرك ائودن ائشييه چيخمايا و سُفَرده اولماياكي گلن ايله جان سُفَرده اولار.
هابئله چيلله گئجه سينده بوغدا قاووروب داما سرهرلر و اعتقادلاري واركي بو ايش ايله گلن ايللري بركتلي اولار. قيز گلينلر بو گئجهني أللرينه حنا قويوب سحره جان آييق قالارلار. شام خؤرهكلري ده قوروت آشي اولاركي نوخودا يله پئنجردن دوزهلهر و آدينا «كاچي» دئيهرلر.
جوانلار و اونلاركي آداخلي ديلار، نيشانليلاري نين دامينا چيخيب بالاجابير دُوهجيگي آشاغي ساللايارلار. دُوهجيگي باهالي پارچالاردان دوزهلدهرلر و آشاغي ساللاماق ايچون باشينا بيرايپ باغلايارلار. ائو اهلي كي بو رسم ايله تانيش ديلار، دوه بئلينده اولان خورجونا يئمهلي شئيلر دولدوروب دئيهرلر: «چك يوخاري آللاه مطلبيوي وئرسين. سونرا باشقا تانيش داملارا چيخيب دوهجيكلريني باجادان ساللاركن دئيهرلر: «موتالي قيللي چيخدي. من من موتال دان أل چكميشم موتال مندن أل چكمير». ائو يييهسي بير آز شيرني خورجونا ييغيب سؤيلهير: «گئد آللاه ساخلاسين».
كيچيك چيلله يه گؤره بير سيرا عادت لرده واردي كي دئيهرلر بوگون چيلله فلان ائودهدي. قاليب شانسا اگر هاوا ياخچي اولسا دئيهرلر فلان كس گولر اوزلودي». هاوا سويوق و قار- بورانلي اولسا محلهنين آداملاري او ائو صاحابيني أله ساليب دئيهرلر: «نه خبريندي بابام. بير آز گول هاوا آچيلسين».
خوي :
.
جماعت كاسيب دان دولتلييه لازم بيلرلركي بازاردان پشمك و حالوا آليب ائوه آپارسينلار. چيللهيه گؤره بير مئجمهئي حاضيرلايارلار كي ايچينده پشمك، حالوا و قارپيز اولار. شامادا تويوق پيلوو يا پيلو و خوروش پيشيرهرلر. شامدان سورا ائوين بؤيويي يئمهليلري بؤلوشدوروب اوتورارلار صؤحبته.
نيشانلي قيزلارا يوللانيلان خونچادا اون ايكي بشقاب اولار. بو بشقابلارا پشمك، ميلاخ، جوربهجورحالوا، قارپيز، شيرني و آيري- آيري ميوهلر دوزوب اورتادا بير بوخچا اولاركي خلعت دئييلهر و عبارتدير گلين دونو نان قيزيل دان. قيز ائوي چوخ احتراملا خونچالاري قوناق اوتاقينا قويوب حامبالا انعام وئريب يولاسالارلار. سورا دوست تانيشا و قوهوملارا خبر وئرهرلركي خونچالاري گليب گؤرسونلر. قوهوم قونشو خونچالاري گؤردوكده شادليق ائدهرلر و اونون يئمهلي لريندن يئييب دئيهرلر: «ائولري آباد».
چيلله گئجه سينده اوقيزلاراكي تزه أر ائوينه گئديبلر، عائلهلري طرفيندن چيلله ليك يوللانار و عقيده بونادير بئله ليكله چيللهنين آغزي شيرين اولوب قيش خوشلوق ايله كئچر. خونچالارا دوزولهن حالوا لار اوچ جوره اولار: 1- چونجود حالواسي 2- جهويز حالواسي 3- كئشير حالواسي
«خوي» ون «پره» سينده، چيلله گئجهسي نيشانلي اوغلانلار آتا آنالاريله بيرليكده آداخليسي گيله گئديب اؤزلريله بير قوغوندا آپارارلار. قوغونو اوتاقين وسطينده بؤيوك بير مئجمهئييه قويارلار. گلينين آتا آناسيندان باشقا آيري قوهوملاردااولارلار. سونرا گلين پرده داليندان ائشييه چيخيب سلام وئرهركن چوخ مؤدب حالدا بير بوجاقدا ايلهشر و واختي چاتاركن بيچاقي أْله آليب قوغونو ديليم- ديليم بؤلوب پايلايار.
رسمدير كي قوغون بير ديليميني كوچه قاپيسينين آغزينا قويارلار تا يوخسول بير آدام اونو گؤتوروب يئمك له ائودهكي اوغلان قيزلارين بختي آچيلا و گلين ايله داماد قوشا قارييالار. اوغلان آناسي بو آندا نيت ائدهركي اوغلو، آلديقلاري گليني بوشامايا. بو ائلين سئويملي رسملريندن بيري بودوركي هئچ كيشي گرك آرواديني بوشامايا. هابئله رسم ديركي چيلله گئجهسي شريت دن پالتار آسالار. صوبح اذانيناچان پالتارلار شريتدن دوشورسه، بو اينامدا اولارلاركي بو ايل قيشي سويوق و قار- بورانلي اولاجاق و گرككي أيينلريني بركيديب پالتارلاريني چوخالدالار
چالديران (قرهعيني):
چيلله گئجهسي قوهوم قونشولار بير يئره ييغيشماقلا فال آچيب چيلله»ني «بدر» ائلهرلر. بو مراسيم ده ائل طايفانين بوتون اوغلان قيزلاري و خانيملاري شركت ائدهركن. ائو صاحابي فال توتماق دان قاباق، قوناقلارا قاوورقا و «هديك» وئرهر. بوغداني يويوب پيشيرهركن اونا بير آز دوز و جويز ايچي قاتارلار كي هديك دئييلهر. قاوورقادا ساج اوستونده قاوورلانميش بوغدادير. بونلاري يئديكدن سونرا مراسيمه باشلايارلار. قيزلاردان بيريني كي هاميدان اوتانجاق و باش آشاغي دير سئچهرلر كي گئده بولاقدان سو گتيره. سويا گئتيدك ده يولدا گرك كيمسه ايله دانيشمايا، دؤنوب دالي يا باخمايا، آستيريب اؤسكورمهيه و سو قابيني يولدا يئره قويمايا و اگر بو ايشلردن بيريني گؤرورسه، نييتي باطل اولار و گرك قاييدا تزهدن باشلايا.
گتيريلهن سويو باشقا بير قاباتؤكوب ايکی ايينه کی باشلارينا پامبوق دولانيب ديرسويون ايچينه سالارلار. او اينهكي باشينا چوخ پامبوق دولانيب بير اوغلان آدينا و او ايينه كي پامبوقي آزدير، بير قيزين آدينا سويا سالينار. ايينهلر سويون اوزهرينده بير- بيرلرينه ياپيشيرسالار دئيهرلر كي بونلار بير بيرلرينين قسمتي ديلر. اگر ايينهلر بير- بيرلرينه چاتماسالار دئيهرلر هره سينين قيسمتي آيريدير. بو فالي بؤيوك چيللهنين اونونجو گئجهسينده ياداكيچيك چيللهنين اول گئجهسينده توتارلار.
باشقا بير فالدا واركي اونا مؤهره فالي ياكوپه سالماق دئيهرلر. بولاقدان گيتريلن سويون اوزهرينه اؤرتوك چكرلر واؤزگهدن گيزلي هره اؤز اورهيينده نيت ائدهركن سويا بير مؤهره يا مينجيق سالار.
سونرا بير قيز جيغاز أليني سويا ساليب مينجيق يا مؤهره لري بير- بير چيخاراركن بير ماهني يا باياتيدا ديله گتيرهر. سؤزونو ديئيب قورتارديقدا، آليني آچيب او وجوندا كي مؤهرهني گؤرسهدر. مؤهره صاحابي، اوخونان ماهني يا باياتي دان اؤز نيتي نه گؤره تعبير ائدهر. مثلا بير قيزكي نيت ائديب تئز ليكله أره گئده جك يايوخ، بو ماهني اوخونورسا سئوينجك اولار:
ألينده بايدا گلين دورموشدي چايدا گلين
آللاه مورادين وئرسين آچيلان آيدا گلين
يا اگر بير قوجا خانيم نيت ائدهكي اؤلنهجان اونا مشهد، كربلا و مكه زيارتي قسمت اولاجاق يا يوخ بو باياتي دئييليرسه اورهك دن بير آه چكيب كدرلهنر:
گؤزون قالدي گؤزومده تاب قالمادي ديزيمده
گؤيول ايستير أل يئتمير حسرت قالدي گؤزومده
ماكو:
ماكو و اونون كندلرينده ايسه، ائل ايچره فال توتماق مرسوم دور آمما بو ايشي كيچيك چيللهنين آخير گئجهسي گؤرهرلر. بير نفري بولاغ باشينا يوللايارلار كي گئديب سوگتيره و گئديب گلنهجان گولمهيه، دانيشماغا و دالي يا چؤنوب باخماغا حقي يوخدي. سويو گتيرديك ده اونو بير قابا تؤكوب ايكي دانا پامبوغ لا سرينميش ايينهني سويا سالارلار. بو ايينهلر بير- بير لرينه چاتير سالار او آدام كي ايينهلري سويا آتيب دي سئوگي سينه قوووشابيلهر يوخسا، سئوگيسي اؤزگهيه قيسمت اولار. بو ايشي گئجهنين سونوناجان نوبت ايله تكرار ائدهرلر و بيرليكده بو شعرلري اوخويارلار:
آي چيلله چيلله قارداش آتين قمچيله قارداش
بير گلدين دانيشماديخ قلبيم آچيلا قارداش
اورميه:
چيلله گئجهسيني اورميهلي لر جشن توتوب شادليق ائدهرلر. قوغون قارپيز يئمك ده بير عادت كيمي مرسوم دور. قارپيز يئيهرلر كي گلن ايلي ساغلام ياشايالار. قوغون قارپيزدان باشقا فصلين يئميشلري، گولابلي پشمك جويز حالواسي و ميلاخدا مجلسلرينده اولار. بونا گؤرهده حالوا ساتان توكانلارين قاباغي اوقدر قالاباليق اولاركي ايينه سالماقا يئر اولماز. جويز حالواسي عبارتدير دوشاب ايله جويز ايچيندن. دوشابي اوقدر قاينادار لاركي بركييه و صونرا اونا قند جوهري آرتيرارلاركي رنگي آغارا.
اونو بير تاختانين اوستونه قويوب دؤيهج ايله تاپدارلار. اونو تاپداديقجا، اوزونه جويز ايچي سپهرلر و بو ايشي اوقدر گؤرهرلر كي بير برك و آغ حالوا كي ايچي دولودي جويزايله ألهگلر. قيشين سويوغوندا بو حالوا آدامي بير پارچا اود ائلهر.
جويز حالواسيندان باشقا، كئشير حالواسي دا پيشيرهرلر كي كئشيري رندهلهييب اجاق اوسته قويارلاركي اؤز سويو ايله پيشسين. سورا اوستونه دوشاب تؤكوب وارگوج ايله قاينادارلار كي شيره كئشيرين جانينا ياتيب بركييه. اوجاقدان گؤتوردوكده اوووج- اوووج جويز ايچي اونا آرتيريب قارشيديرارلار. قاليب سويودوقدان سورا يئمهلي بير حالوا اولور.
كئچميش لرده چيلله گئجهسي كورسونون دؤورهسينه ييغيشيب گئجه ياريسينا جان ديئيب گولوب صؤحبت له شرديلر. شاما دا پيلو و يا كوفته پيشيرهرديلر و شامي يئديك دن سورا، مئجمهئي يه دوزدوك لري يئمهلي لري آرايا قويوب قورتولونجا يئيهرديلر.
چيلله گونو نيشانلي اوغلانلار، نيشانليلارينا چيلله ليك يوللايارلار و گئجهني قوهوملار بير يئره ييغيشاركن آغا- خانيملار بير- بيرلريندن آيري قووال چاليب ايله نرلر. اورمولو لار دئيهرلر كي كيچيك چيلله بؤيوك چيللهدن سويوق اولار. نييهكي كيچيك چيلله گلمه ميشدن آند ايچركي «ائله سوووخ اولاجهيم اوشاخلاري بئشيكده قورو دام».
كيچيك چيللهنين آخيرلاري داوارلارين دوغوم واختي و پيشيكلرين ميروولانمالاريدير و اسفند آيينين بايرام آيي اولدوغونا گؤره، ياغان قارلارا چئشيدلي آدلار وئريلهركي اونلارا موشتولوقچي قار ، بيلديرچين قاري، قار قار قاري، سئرچه قاري و چرشنبه قاري دئيهرلر. بو قارلار بير سيرا قارلارديلار كي دواملاري آزدي و أريديكجه قاباقكي قارلاري دا اؤزلريله أريدهرلر و ائل ايچره قاريئيهن آدلانارلار.
اسفندين اورتالاريندا بير جوره بولبول تاپيلاركي اونا «چيخ يازا» دئيهرلر و باهارين موشتولوقچوسودور. بولبول اوخودوقجا «چيخ يازا» دئيهر و چيخ يازا گلنده حاجي لئيلكلرين باهارين گلديسيندن خبري اولوب سولارا ايشهركن سولاري قيزديرار.
مياندواب:
مياندوآب را چيللهيه بير ايكي هفته قالان، آروادلار ائوين هيسين آليب سلقه سهمان ائدهرلر. نييهكي ايكي چيلله آراسي ائولري تؤكمزلر و دئيهرلر: «چيلله ني سينديرماريخ»
چيلله گئجهسي ياخشي شام پيشيريب يئديك دن سورا، قارپيز و حالوادا آرايا چيخار و معتقدديلر كي شيرين يئمكله چيلله هاواني سويودماز و جماعتي اذيت ائتمز. گئجه ياتاندا دا آينايا باخيب ياتارلار. چيللهنين آخير گونو خانيملار حالوا پيشيريب دئيهرلر: «ايندي كه قيش بيزيم ائويميزدن چيخيب گئدهجك قوي آغزي شيرين گئتسين او گونون آخشام چاغيسي دا اوديانديريب اوستوندن آتيلار كن دئيهرلر: «چيلله قوودي، چيلله قوودي، سحر مينجيق، سحر مينجيق»
مياندوآب خلقي ايكي چيللهني قارداش بيلرلر. بؤيوك چيلله ني بؤيوك قارداش و كيچيك چيللهني كيچيك قارداش. اسفند آيينين 10 گون اولينهده چيلله بئچه دئيهرلر.
مرند:
مرندده بؤيوك چيللهنين اولينده ساياچيلار يولادوشوب قاپي- قاپي گزهرلر. ساياچي لار شعرقوشوب چئشيدلي مضمونلارلا خلقي تعريف لهييب گولدورهرلر. ساياچي نين بير دانا تورباسي، ايكي دانا ديهنهيي و أل نه وئريم اسكي بير پالتاري اولار.
مرندين جماعتي ساياچي لارين گلمهسيني اوغورلو بيلرلر و گاهدان ايسه، اوشاقلاريني گؤرسه ديب دئيهرلر بونا تعريف دئه. ساياچي نين دوزلو ايش لريندن بيري، دئيينگن آروادلاري يانسيلاماق و اونلارين حاققيندا مزهلي و گولمهلي سؤزلر قوشماق ديركي بويول ايله خلقي گولدوروب پول آلارلار.
Filed under: آذربایجان مقاله لری Azərbaycan məqalələri | Tagged: مراسم شب چله در آذربایجان,مراسم شب یلدا در شهرهای مختلف آذربایجان,چله قارپزی,چیلله,چیلله قارپیزی,چیلله گئجه سی آذربایجان دا,آذربایجان چیلله گجه سی,آذربایجاندا چیلله گئجه سی,شب چلله آذربایجان,شب یلدا در آذربایجان |
Bir cavab yazın